Publicatie en het portretrecht

Eén van de meest besproken goals van het wereldkampioenschap voetbal in 2014. Robin van Persie die in de eerste wedstrijd in een zweefduik met een prachtige kopbal de stand gelijk maakt tegen Spanje. Zijn uitstekende prestatie levert hem ook een Calvé-reclame op in een vorm van een poster en een commercial. De commercial vertelt het verhaal van een 5-jarige Robin van Persie zien die zijn inschrijving bij Excelsior verdient met een dezelfde soort zweefduik. Robin zal ongetwijfeld goed zijn betaald voor de commercial. Zou dit auteursrecht ook zomaar gebruikt en aangepast mogen worden zonder de toestemming van Persie?

Definitie

Het portretrecht is onderdeel van het auteursrecht. De Auteurswet onderscheidt twee situaties voor het portretrecht, te weten een portret in opdracht gemaakt en een portret dat niet in opdracht is gemaakt. Tussen beide situaties zit een groot verschil in de gevolgen van openbaarmaking en de rechten daarbij van de betrokken partijen.

Wanneer is er sprake van een portret? Voordat de vraag beantwoord kan worden wat portretrecht is en hoe ver dit recht reikt, dient stil gestaan te worden bij de vraag wat een portret is. De toelichtingen op de wetgeving geven geen volledig en duidelijk verhaal. Als omschrijving voor een portret wordt namelijk gegeven: ‘een afbeelding van het gelaat van een persoon, met of zonder die van verdere lichaamsdelen, op welke wijze zij ook is vervaardigd.’
Als enkel naar deze toelichting wordt gekeken, zou gedacht kunnen worden dat een portret enkel het gezicht van een persoon omvat. Dit is echter niet het geval. Overigens wordt door de toevoeging: “op welke wijze zij ook is vervaardigd” bereikt dat het voor een portret niet uitmaakt of het nou gefotografeerd, geschilderd of op enige andere wijze is vormgegeven. Een televisie-uitzending of karikatuur kan dus ook al vallen onder een portret. Hieruit blijkt dus duidelijk dat de reikwijdte van het begrip “portret” groot is. Onder portret valt tevens ook een video, illustratie of grafische weergave. Er zijn diverse procedures gevoerd over dit begrip en de Hoge Raad heeft hieraan uiteindelijk een nadere uitwerking gegeven. Er is sprake van een portret wanneer een persoon herkenbaar wordt weergegeven. Die herkenning kan gevonden worden in de gelaatstrekken en het gezicht, maar het kan ook in iets anders zitten. Denk bijvoorbeeld aan een karakteristieke houding of haardracht. De omgeving kan ook meespelen. Een persoon die je ziet lopen voor het gebouw waar die persoon werkt, zal eerder herkend worden, dan wanneer die persoon geportretteerd werd op een locatie waar die persoon normaal nooit komt.

Rechten

Als de afgebeelde persoon herkenbaar op een foto staat en deze wordt gepubliceerd, dan kan sprake zijn van schending van het portretrecht. Hierbij moet worden vastgesteld of het portret in opdracht is gemaakt of niet en of privacy zwaarder weegt dan vrijheid van meningsuiting. Wanneer iemand een portret in opdracht van de betreffende persoon heeft gemaakt, dan mag het portret alleen dan openbaar worden gemaakt indien en voor zover de betreffende persoon toestemming heeft verleend. Weliswaar rust het auteursrecht van het werk wel op de maker van het portret, echter hij kan dit niet zonder meer openbaar maken. De keerzijde is overigens dat de geportretteerde ook niet alles mag met het portret. Uiteraard mag de geportretteerde het portret voor privédoeleinden gebruiken. Wanneer de geportretteerde het portret openbaar wil maken, dient hij toestemming van de maker te hebben. De maker heeft immers het auteursrecht.

Op grond van artikel 21 Auteurswet heeft de maker in beginsel het recht om het portret vrij te publiceren. Dit is echter geen absoluut recht. De afgebeelde persoon kan optreden tegen de publicatie, indien en voor zover hij hierbij een redelijk belang heeft. Als redelijk belang wordt veelal het recht op privacy aangehaald. Bekende personen als sporters en artiesten kunnen naast het redelijk belang ook nog commerciële belangen hebben om publicatie tegen te houden. Naast het commercieel belang kan de bekendheid echter ook een ander belang hebben. De kans is immers aanwezig dat hij/zij imagoschade oploopt door de publicatie. Doordat het begrip “redelijk belang” subjectief is en partijen het over het algemeen niet snel eens zijn over het belang, zie je dat veel procedures worden gevoerd over dit begrip. Het is dan aan de rechter om te bepalen of het belang van de geportretteerde prevaleert boven het belang van de maker en de publicatie.

Volgende gronden zijn bij het  portretrecht van belang:

• redelijk belang
• commercieel belang

Als we kijken naar het voorbeeld van Robin van Persie, is het bijna vanzelfsprekend dat hij zowel redelijk als commercieel belang zou kunnen hebben gezien zijn grote bekendheid. De rechtspraak heeft namelijk bepaald dat het commerciële en financiële belang van een topsporter gezien kan worden als een redelijk belang in de zin van artikel 21 van de Auteurswet. Op grond van dit artikel is het openbaren en verveelvoudigen van een portret niet toegestaan zonder toestemming van degene die op het portret afgebeeld staat, als het redelijk belang van diegene zich tegen de openbaarmaking verzet. De topsporter mag een vergoeding vragen voor de toestemming om zijn portret voor commerciële doeleinden te gebruiken. Op deze manier kan hij zelf ook zijn populariteit verzilveren. Dit kan bijvoorbeeld in de vorm van een sponsorcontract. Maar hoe zit het dan met amateurvoetbal als je minder bekend bent? Het portretrecht geldt onder omstandigheden ook voor amateur-topsporters. In het arrest Vanderlyde/Uitgeverij Spaarnestad verzette een amateur-topsporter zich tegen de publicatie van zijn portret in een weekblad. Het portret was zonder zijn opdracht gemaakt en hij had voor de publicatie geen toestemming verleend of financiële vergoeding ontvangen. De rechtbank overwoog dat ook een amateur-topsporter recht heeft op verzilvering van zijn populariteit, als die populariteit marktwaarde blijkt te hebben.

Inbreuk

Als jouw belangen lijken te worden geschonden kun je een verbod op publicatie eisen, maar het kan ook voorkomen dat jouw afbeelding al gebruikt is. In dat geval kun je een vergoeding vorderen. Deze vergoeding is over het algemeen niet zo gek hoog, maar is afhankelijk van een aantal factoren. Eigenlijk zijn er vier opties om op te treden tegen een schending van portretrechten, te weten:

• Sommatiebrief met onthoudingsverklaring
• Dagvaarding met dagvaardingsprocedure in kort geding
• Verbod op publicatie
• Schadevergoeding

Sancties

Op het moment dat blijkt dat iemands portretrecht wordt geschonden, is het vaak zaak om zo spoedig mogelijk bij de rechter een verbod op verdere publicaties te krijgen. Afhankelijk van de situatie behoort het ook tot de mogelijkheden om de publicaties uit de handel te laten halen. Dit wordt een recall genoemd. Veelal gaat deze procedure ook gepaard met het vorderen van schadevergoeding. Immers, door in strijd met het portretrecht te handelen, kan de geportretteerde schade lijden. Hoe hoog de schadevergoeding zal zijn hangt af van de geleden schade, maar ook van het portret en de wijze waarop de geportretteerde op het portret staat. Daarnaast kent de Auteurswet in artikel 35 ook nog een sanctie. Als het portretrecht wordt geschonden, maakt degene die het portretrecht schendt zich schuldig aan een overtreding. Hierbij krijgt de overtreder een boete.

Bij inbreuk op jouw recht kun je ook een schadevergoeding eisen. Dit kun je doen als jouw afbeelding al gepubliceerd is en je van mening bent dat jouw belangen zijn geschonden.

De hoogte van de schadevergoeding zal vaak door de rechter worden vastgesteld. Twee bekende voorbeelden zijn de ‘Schipholterreurfoto’ waarbij op de foto de marechaussee een man met een ‘moslim-achtig’ uiterlijk eruit heeft eruit gepikt met tekst onder de foto ” is Schiphol nog veilig?” en de situatie van een man die over de Wallen liep toen hij op weg was naar de trein en vervolgens in de krant kwam te staan onder het kopje ‘Loeren naar de hoeren’.

In beide gevallen werd geoordeeld dat de privacy zwaarder woog dan de vrijheid van meningsuiting van de fotograaf. Je mag dus niet zomaar elke foto die je op straat maakt publiceren. De vergoedingen hierbij zijn met 1500 tot 2500 euro aan de lage kant.

Als er naast het redelijk belang ook een commercieel belang bij komt kijken kan het om veel hogere schadevergoedingen gaan. De vergoeding is dan afhankelijk van wat het in vergelijkbare opdrachten waard bleek en kan daardoor tienduizenden euro’s bedragen.

Contact

Gelet op de mogelijke sancties, is het verstandig bij publicaties van portretten zorgvuldig te handelen en zoveel mogelijk te proberen de toestemming al bij voorbaat in een overeenkomst op te nemen. Dit voorkomt immers veel discussie achteraf.

Wilt u meer weten over het onderwerp portretrecht of wilt u weten of u bepaalde portretten zonder toestemming kunt gebruiken of bent u van mening dat iemand uw portretrecht schendt, dan kunt u contact opnemen met de advocaten van Law & More.