Financiële criminaliteit en witwaszaken: Begrip, aanpak en toezicht

Criminelen verdienen jaarlijks miljarden euro’s met illegale activiteiten zoals drugshandel en mensenhandel.

Het probleem ontstaat zodra ze dit zwarte geld willen uitgeven in de gewone wereld zonder dat justitie of de belastingdienst hen opmerkt.

Dit proces noemen we witwassen. Het vormt een flinke bedreiging voor de integriteit van het financiële systeem.

Financiële criminaliteit is breder dan alleen witwassen.

Het gaat ook om fraude, terrorismefinanciering en het misbruiken van financiële dienstverleners.

Banken, accountants en andere professionals raken soms betrokken bij deze criminele praktijken, soms zelfs zonder dat ze het doorhebben.

De aanpak van financiële criminaliteit vraagt om samenwerking tussen overheden, banken en toezichthouders.

Nederland heeft strenge regels opgezet om witwassen tegen te gaan.

Toch vinden criminelen steeds nieuwe manieren om het systeem te omzeilen, zeker nu technologie en internationale netwerken steeds belangrijker worden.

Wat is financiële criminaliteit en witwassen?

Financiële criminaliteit bestaat uit allerlei illegale activiteiten waarbij het financiële systeem misbruikt wordt voor criminele doelen.

Witwassen speelt hierin een hoofdrol: criminelen proberen hun zwarte geld te veranderen in geld dat er legaal uitziet.

Definitie van financiële criminaliteit

Financiële criminaliteit draait om illegale activiteiten waarbij het financiële systeem als hulpmiddel dient.

Het gaat om misdrijven waarmee criminelen geld verdienen of financiële instellingen schade toebrengen.

Drie dingen vallen op bij deze vorm van criminaliteit:

• De winsten zijn vaak hoog
• De pakkans is relatief laag
• De straffen vallen meestal mee

Fraude vormt een groot deel van financiële criminaliteit.

Dat kan gaan van sociale fraude tot fiscale fraude, waarbij mensen belastingen ontwijken.

Corruptie hoort er ook bij. Criminelen gebruiken geld om invloed te kopen bij mensen of bedrijven.

Ze misbruiken het financiële systeem om illegale winsten te verbergen. Daardoor raakt de integriteit van banken en andere instellingen beschadigd.

Uitleg van witwassen en het doel ervan

Geld witwassen betekent dat crimineel geld een ogenschijnlijk legale herkomst krijgt.

Criminelen willen hun zwarte geld uit de onderwereld kunnen uitgeven in de bovenwereld.

Het doel van witwassen is simpel: voorkomen dat justitie of de belastingdienst het geld afpakt.

Vaak gebruiken criminelen financiële dienstverleners voor het witwassen.

Ze schakelen soms ook geldkoeriers of een stroman in om hun sporen te wissen.

Niet alleen geld, maar ook voorwerpen en rechten kunnen worden witgewassen om hun criminele oorsprong te verbergen.

Met witgewassen geld krijgen criminelen meer macht. Ze kunnen zich mengen in legale sectoren en zo zelfs bedrijven onder druk zetten.

Typen misdrijven gerelateerd aan witwassen

Er zijn verschillende misdrijven die tot crimineel geld leiden dat witgewassen moet worden.

De bekendste bron is drugshandel, waar vaak grote hoeveelheden contant geld mee gemoeid zijn.

Mensenhandel levert ook veel zwart geld op.

Criminelen moeten deze winsten witwassen om ze zonder risico te kunnen uitgeven.

Andere belangrijke bronnen zijn:

• Diefstal en inbraak
• Sociale fraude
• Fiscale fraude
• Cybercriminaliteit

Terrorismefinanciering is een aparte categorie. Hierbij misbruiken daders het financiële systeem om terroristische activiteiten te betalen.

Criminelen kunnen zowel hun eigen winsten witwassen als die van anderen.

Zelfs meewerken aan witwassen is strafbaar volgens de wet.

Witwassen vormt de brug tussen onderwereld en bovenwereld. Het maakt het mogelijk dat criminele winsten in het legale circuit terechtkomen.

Methoden en technieken van witwassen

Criminelen proberen hun illegale geld te verbergen voor de autoriteiten. Ze gebruiken allerlei methoden, van simpele cashtransacties tot ingewikkelde internationale constructies met digitale valuta.

Gebruik van contant geld

Contant geld blijft populair bij witwassen, vooral omdat het lastig te traceren is.

Ze splitsen grote bedragen op in kleinere delen om onder de radar te blijven.

Bij wisselkantoren wisselen criminelen regelmatig grote hoeveelheden buitenlands geld om.

Vaak zetten ze koeriers of stropoppen in voor deze transacties, zelfs als dat ongunstige wisselkoersen betekent.

Het smurfen is een bekende truc: criminelen nemen telkens kleine bedragen op, net onder de meldgrens.

Zo voorkomen ze dat banken verdachte transacties melden.

Ze vervoeren ook regelmatig grote hoeveelheden contant geld tussen landen.

Dat is riskant, maar zo doorbreken ze het papieren spoor. Verschillende valuta helpen om de herkomst nog verder te verhullen.

Banktransacties en buitenlandse rekeningen

Banken spelen vaak een rol bij het doorsluizen van crimineel geld door het systeem.

Criminelen openen rekeningen bij meerdere banken om het geld te verspreiden.

Het rondpompen van geld is een veelgebruikte techniek. Geld gaat razendsnel tussen rekeningen heen en weer.

Saldi kunnen in een maand van nul naar miljoenen euro’s schieten.

Buitenlandse bankrekeningen maken het lastiger voor autoriteiten om geld te volgen.

Criminelen kiezen landen met bankgeheim of zwak toezicht.

Complexe bedrijfsstructuren en UBO’s

Criminelen verstoppen hun identiteit achter ingewikkelde bedrijfsstructuren.

Ze richten meerdere bedrijven op in verschillende landen.

UBO’s (Ultimate Beneficial Owners) zijn de echte eigenaren achter bedrijven.

Criminelen zetten stromannen in om hun rol als UBO te verbergen.

Dit maakt het lastig om de ware eigenaar te achterhalen.

Rechtspersonen dienen vaak als dekmantel voor illegale activiteiten.

Deze bedrijven openen bankrekeningen en sluiten contracten, terwijl de criminele activiteit verborgen blijft.

Katvangers zijn hierin belangrijk. Ze stellen hun naam beschikbaar voor rekeningen en bedrijven.

Soms hebben ze niet eens in de gaten dat ze voor witwassen worden gebruikt.

Nieuwe technologische ontwikkelingen en digitale valuta

Cryptovaluta bieden nieuwe kansen voor witwassen.

De anonimiteit van digitale valuta maakt het lastig om transacties te volgen.

Cryptovaluta-mixers gooien transacties helemaal door elkaar.

Deze diensten mengen verschillende transacties, waardoor de herkomst van het geld verdwijnt.

Op darkweb-markten handelen mensen anoniem in cryptovaluta.

Criminelen kopen en verkopen hier digitale valuta voor cash. Ze betalen soms meer dan 3% commissie voor die anonimiteit.

Belangrijke kenmerken van crypto-witwassen:

• Fysiek geld wordt omgezet naar digitale valuta
• Er worden anonieme wallets gebruikt
• Transacties verlopen via niet-gereguleerde exchanges
• Ze ontwijken compliance controles van officiële platforms

Handelaren adverteren vaak met volledige anonimiteit.

Ze spreken af op plekken als stations of restaurants, en communiceren via anonieme apps en cryptotelefoons.

Betrokken partijen en hun rollen

De bestrijding van financiële criminaliteit vraagt om samenwerking tussen allerlei organisaties. Poortwachters letten op verdachte activiteiten, financiële instellingen doen risico-analyses, en opsporingsdiensten jagen criminelen op.

Poortwachters en de poortwachtersrol

Poortwachters zijn organisaties die mensen toegang geven tot het financiële systeem. Ze spelen een grote rol in het voorkomen van witwassen.

Wie zijn poortwachters:

• Banken en andere financiële instellingen
• Notarissen en advocaten
• Accountants en belastingadviseurs
• Makelaars en casino’s

Deze partijen checken hun klanten voordat ze diensten aanbieden. Ze kijken naar identiteit en waar het geld vandaan komt.

Poortwachters houden transacties scherp in de gaten. Zien ze iets ongebruikelijks? Dan geven ze dat door aan FIU-Nederland.

Ze richten zich op de grootste risico’s rondom witwassen. De poortwachtersrol staat zwart op wit in de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft).

Die wet bepaalt welke controles moeten gebeuren. Het klinkt misschien streng, maar het is echt nodig.

Financiële instellingen en banken

Banken en andere financiële instellingen staan vooraan in de strijd tegen financiële criminaliteit. Zij zien als eerste verdachte geldstromen binnenkomen.

Belangrijkste taken:

• Klanten screenen bij het openen van rekeningen
• Transacties monitoren op ongewone patronen
• Meldingen doen bij verdachte activiteiten
• Gegevens bewaren voor onderzoek

De Nederlandsche Bank houdt toezicht op deze instellingen. Ze checkt of banken zich aan de regels houden.

Banken werken samen met opsporingsdiensten om criminele geldstromen te blokkeren. Op verzoek van de autoriteiten kunnen ze rekeningen bevriezen.

Discriminatie kan een risico zijn. Banken moeten oppassen dat ze geen klanten onterecht weigeren.

Opsporingsdiensten en toezichthouders

Meerdere overheidsorganisaties trekken samen op om financiële criminaliteit op te sporen en aan te pakken.

FIU-Nederland onderzoekt meldingen van ongebruikelijke transacties. Ze analyseren patronen en delen hun bevindingen met opsporingsdiensten.

Opsporingsdiensten pakken criminelen aan:

• Politie – lokale en nationale recherche
• FIOD – gespecialiseerd in financieel onderzoek

Het Openbaar Ministerie vervolgt verdachten van witwassen. Ze werken samen met de opsporingsdiensten.

Toezichthouders letten erop dat organisaties zich aan de regels houden:

• De Nederlandsche Bank (banken)
• Autoriteit Financiële Markten (AFM)
• Bureau Financieel Toezicht

Deze partijen wisselen informatie uit om criminele netwerken op te rollen. Zonder samenwerking kom je nergens, want criminelen gebruiken vaak ingewikkelde constructies.

Wet- en regelgeving tegen witwassen en terrorismefinanciering

Nederland heeft stevige wetgeving om witwassen en terrorismefinanciering aan te pakken. De Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme is de basis, met daarbovenop Europese richtlijnen en internationale standaarden van de Financial Action Task Force.

De Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft)

De Wwft is dé Nederlandse wet tegen witwassen en terrorismefinanciering. Deze wet probeert te voorkomen dat criminelen geld witwassen of terrorisme financieren.

Toepassingsgebied van de wet:

• Banken en andere financiële ondernemingen
• Verzekeraars en beleggingsondernemingen
• Geldwisselkantoren en betaaldienstverleners
• Crypto-asset service providers (vanaf eind 2024)

De wet verplicht bedrijven om klanten te identificeren en verdachte transacties te melden. Bij witwassen proberen criminelen hun geld een legale herkomst te geven.

Bedrijven moeten een risicogebaseerde aanpak kiezen. Ze nemen maatregelen die passen bij het risico van hun klanten.

Hogere risico’s? Dan horen daar strengere controles bij.

De Autoriteit Financiële Markten kijkt toe op de naleving. Zij heeft de Wwft-leidraad recent aangepast om bedrijven beter te ondersteunen.

Europese en internationale regelgeving

De Nederlandse regels zijn gebaseerd op Europese anti-witwasrichtlijnen (AMLD). Daardoor gelden in alle EU-landen vergelijkbare regels.

Belangrijke Europese regelgeving:

• AMLD4: Vierde anti-witwasrichtlijn met strengere controles
• AMLD5: Vijfde richtlijn met regels voor crypto-ondernemingen
• AMLD6: Zesde richtlijn over samenwerking tussen autoriteiten

De Financial Action Task Force (FATF) bepaalt internationale standaarden. Deze organisatie doet aanbevelingen die landen wereldwijd volgen.

Nederland verwerkt deze FATF-adviezen in eigen wetgeving. EU-verordening 2024/1624 beperkt het misbruik van anonieme betaalinstrumenten.

Deze regels maken het Europese financiële systeem weerbaarder tegen misbruik. De Implementatiewet ter voorkoming van witwassen en terrorismefinanciering (Iwt) komt eraan en verwerkt AMLD6 in Nederlandse wetgeving.

Sancties en maatregelen

Nederland gebruikt verschillende sancties tegen witwassen en terrorismefinanciering. De Sanctiewet 1977 regelt economische sancties tegen landen, organisaties en personen.

Compliance-verplichtingen voor bedrijven:

• Klantidentificatie en -verificatie uitvoeren
• Politically Exposed Persons (PEPs) extra controleren
• Ultimate Beneficial Owners (UBO’s) identificeren
• Verdachte transacties melden aan FIU-Nederland

Toezichthouders delen boetes uit bij overtredingen. Ernstige schendingen kunnen ervoor zorgen dat je vergunning wordt ingetrokken.

De AFM kijkt tegenwoordig extra scherp naar sanctieregelgeving. Bedrijven moeten hun sanctiebeleid aanscherpen na recente onderzoeken.

Nationale risicobeoordelingen helpen bij het stellen van prioriteiten. Het WODC publiceert regelmatig risk assessments over witwas- en terrorismefinancieringsrisico’s in Nederland.

Samenwerking en toezicht

De aanpak van financiële criminaliteit vraagt om nauwe samenwerking tussen publieke en private partijen. Toezichthouders spelen een grote rol in het beschermen van het financiële systeem.

Deze samenwerking bestaat uit partnerships, actieve betrokkenheid van toezichtsinstanties, en directe uitwisseling tussen financiële instellingen en opsporingsdiensten.

Publiek-private samenwerkingen

Het Financieel Expertise Centrum (FEC) vormt de spil van de Nederlandse aanpak tegen financiële criminaliteit. Dit samenwerkingsverband brengt autoriteiten bij elkaar met toezicht-, controle-, opsporings- en vervolgingstaken.

FEC-partners zijn onder andere:

• Autoriteit Financiële Markten
• De Nederlandsche Bank
• Belastingdienst
• Politie en FIOD
• FIU-Nederland
• Openbaar Ministerie

Sinds 2016 doen ook private partijen mee in het FEC. Deze publiek-private samenwerking richt zich vooral op het voorkomen van misbruik van het financiële systeem voor witwassen en terrorismefinanciering.

De partners werken als één overheid. Ze delen kennis en informatie om criminele geldstromen aan te pakken.

Het FEC heeft taskforces voor terrorismefinanciering en zware criminaliteit. De aanpak krijgt zelfs lof van de Financial Action Task Force.

Rol van toezichthouders zoals De Nederlandsche Bank

De Nederlandsche Bank speelt een hoofdrol bij het bewaken van de integriteit van het financiële stelsel. Als toezichthouder kijkt DNB of financiële instellingen zich aan de regels houden tegen witwassen.

DNB houdt toezicht op banken, verzekeraars en andere financiële dienstverleners. Ze beoordelen de systemen waarmee instellingen verdachte transacties en patronen proberen te ontdekken.

Toezichtstaken van DNB:

• Controle op naleving van Wwft-verplichtingen
• Beoordeling van risicomanagement systemen
• Handhaving bij overtredingen
• Samenwerking met andere toezichthouders

Het succes van toezicht hangt vooral samen met het afschrikken van criminelen. Ze denken wel twee keer na voordat ze het Nederlandse financiële stelsel proberen te misbruiken.

DNB werkt ook samen met internationale toezichthouders. Dat is eigenlijk onmisbaar, want financiële criminaliteit stopt niet bij de grens.

Samenwerking tussen banken en opsporingsdiensten

Banken en opsporingsdiensten werken direct samen om financiële criminaliteit te bestrijden. Ze doen dit op basis van wettelijke verplichtingen en praktische afspraken.

Banken melden ongebruikelijke transacties bij FIU-Nederland. FIU analyseert deze meldingen en deelt relevante info met opsporingsdiensten zoals FIOD en de politie.

Samenwerkingsvormen:

• Automatische melding van verdachte transacties
• Kennisuitwisseling over nieuwe criminele methoden
• Gezamenlijke training en bewustwording
• Praktische samenwerking bij onderzoeken

De EFIPPP-gids biedt praktische hulp bij deze samenwerking. Deze Europese gids beschrijft doelstellingen, voordelen en methoden voor operationele samenwerking tussen opsporingsdiensten en financiële instellingen.

Banken investeren in geavanceerde systemen om criminele geldstromen te detecteren. Ze delen hun expertise met opsporingsdiensten om samen effectiever te zijn.

Nieuwe criminele trends signaleren ze daardoor sneller. Omdat criminelen hun methoden steeds aanpassen, blijft continue informatie-uitwisseling onmisbaar.

Uitdagingen en toekomst van de bestrijding van financiële criminaliteit

Financiële instellingen staan voor flinke uitdagingen bij het bestrijden van witwassen en fraude. Nieuwe technologieën veranderen de mogelijkheden voor zowel criminelen als banken.

De maatschappelijke druk op effectieve controles groeit. Iedereen verwacht dat banken hun rol goed pakken.

Maatschappelijke verwachtingen en balans tussen privacy en veiligheid

Mensen rekenen erop dat financiële instellingen crimineel gedrag tegengaan. Banken moeten hun klanten beschermen tegen fraude en witwassen voorkomen.

Toch botsen deze verwachtingen met privacyrechten van klanten. Banken verzamelen veel persoonlijke gegevens, terwijl klanten hun privacy willen bewaren.

Belangrijkste spanningsvelden:

• Uitgebreide controles versus snelle service
• Gegevensverzameling versus privacybescherming
• Transparantie versus vertrouwelijkheid

Toezichthouders eisen strengere controles van banken. Tegelijkertijd moeten instellingen voldoen aan privacywetgeving zoals de AVG.

Deze dubbele druk maakt compliance een stuk ingewikkelder.

Compliance-inspanningen en technologische ontwikkelingen

Financiële instellingen worstelen met een compliance afvinkcultuur. Ze richten zich soms te veel op regels naleven in plaats van criminaliteit écht bestrijden.

Nieuwe technologieën bieden kansen:

• Kunstmatige intelligentie herkent verdachte transacties beter
• Machine learning verbetert risicoanalyses
• Automatisering versnelt controleprocessen

Criminelen gebruiken diezelfde technologieën voor slimmere aanvallen. Ransomware en digitale witwaspraktijken worden steeds geavanceerder.

Banken krijgen het lastiger om echte en valse data uit elkaar te houden. Deepfakes en nepinformatie maken identiteitscontrole ingewikkelder.

Dit vraagt om sterkere verificatiesystemen. Je vraagt je af of het ooit helemaal waterdicht wordt.

Belemmeringen in informatie-uitwisseling

Samenwerking tussen instellingen, overheden en toezichthouders blijft essentieel. Het criminaliteitsprobleem is simpelweg te groot voor één organisatie.

Huidige obstakels:

• Verschillende wetgeving per land
• Technische incompatibiliteit tussen systemen
• Concurrentiegevoelige informatie
• Geopolitieke spanningen

Geopolitieke ontwikkelingen maken uitwisseling ingewikkelder. Sancties tegen landen als Rusland vragen om snelle aanpassingen van controlesystemen.

Criminelen trekken zich niks aan van landsgrenzen. Internationale samenwerking moet dus echt beter.

De Europese Commissie werkt aan nieuwe regels en een EU-autoriteit tegen witwassen.

Veelgestelde vragen

Financiële criminaliteit en witwaspraktijken roepen veel vragen op bij bedrijven en particulieren. De wetgeving, opsporingsmethoden en preventiemaatregelen veranderen regelmatig en zijn best ingewikkeld.

Hoe kan financiële criminaliteit worden opgespoord en voorkomen?

Financiële instellingen gebruiken geavanceerde systemen om ongebruikelijke transacties te spotten. Deze systemen analyseren betalingspatronen en markeren verdachte activiteiten.

Banken houden grote contante stortingen, ongewone geldwisseltransacties en betalingen naar risicolanden extra in de gaten. Transacties die niet passen bij de normale bedrijfsvoering van klanten krijgen extra aandacht.

Cliëntenonderzoek vormt de basis van preventie. Instellingen controleren de identiteit van klanten en achterhalen wie de uiteindelijke belanghebbenden zijn.

Medewerkers krijgen training om signalen van witwassen te herkennen. Verdachte transacties melden ze bij de Financial Intelligence Unit Nederland.

Wat zijn de meest voorkomende methoden van witwassen?

Criminelen gebruiken financiële dienstverleners om illegaal geld door het systeem te sluizen. Geldkoeriers en stromannen spelen vaak een rol in het witwasproces.

Complexe constructies met meerdere rekeningen maken geld moeilijk traceerbaar. Ze splitsen grote bedragen op in kleinere transacties om onder de radar te blijven.

Investeringen in kunst, vastgoed en luxegoederen worden ingezet om crimineel geld wit te wassen. Deze voorwerpen verkopen ze later weer.

Cryptocurrency en internationale overboekingen bieden criminelen nieuwe routes. Deze methoden maken het voor autoriteiten lastiger om geldstromen te volgen.

Welke wetgeving is van toepassing op de bestrijding van financiële criminaliteit?

De Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) is de belangrijkste wet. Deze verplicht instellingen tot cliëntenonderzoek en het melden van verdachte transacties.

De Wwft geldt voor banken, advocaten, notarissen, makelaars en kunsthandelaren. Ook cryptobedrijven en belastingadviseurs moeten zich eraan houden.

De Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) regelt de omgang met persoonsgegevens. Instellingen moeten zorgvuldig omgaan met klantgegevens tijdens onderzoeken.

Internationale wetgeving en sanctielijsten beïnvloeden de Nederlandse regels. Betalingen naar bepaalde landen krijgen extra controle.

Hoe werkt het proces van ‘ken uw klant’ (KYC) bij financiële instellingen?

Instellingen moeten de identiteit van elke klant vaststellen voordat ze diensten verlenen. Een geldig identiteitsbewijs is altijd nodig.

Het KYC-proces checkt of klanten anderen vertegenwoordigen en of ze daartoe bevoegd zijn. De uiteindelijke belanghebbenden achter bedrijven worden geïdentificeerd.

Instellingen stellen het doel van de zakelijke relatie vast. Ze monitoren transacties om ongebruikelijke activiteiten te spotten.

Bij transacties vanaf 15.000 euro volgt uitgebreider onderzoek. Klanten moeten de herkomst van grote bedragen kunnen uitleggen.

Wat zijn de gevolgen van financiële criminaliteit voor bedrijven?

Instellingen kunnen klanten weigeren of relaties beëindigen als er onvoldoende wordt meegewerkt. Het niet verstrekken van juiste gegevens leidt tot afwijzing.

Toezichthouders controleren of bedrijven zich aan de Wwft houden. Verschillende autoriteiten houden toezicht per branche.

De Nederlandsche Bank controleert banken en betaaldienstverleners. Het Bureau Toezicht Wwft houdt toezicht op makelaars en handelaren.

Niet-naleving kan boetes en reputatieschade opleveren. Bedrijven moeten investeren in compliance-systemen en personeel.

Op welke manier draagt internationale samenwerking bij aan het bestrijden van witwaspraktijken?

Witwassen staat internationaal hoog op de agenda. Landen proberen samen grip te krijgen op grensoverschrijdende geldstromen.

Financial Intelligence Units delen informatie over verdachte transacties. Door die samenwerking kunnen ze internationale witwasnetwerken beter opsporen.

Sanctielijsten stemmen landen onderling af. Zo blokkeren ze wereldwijd betalingen naar bepaalde landen of personen.

Europese wetgeving legt overal binnen de EU dezelfde regels op. Daardoor wordt het voor criminelen lastiger om simpelweg naar een land met soepele regels uit te wijken.