Witwassen: wat is het, hoe werkt het en welke straffen?

Witwassen is het proces waarin illegaal verdiende opbrengsten of goederen via ogenschijnlijk legale transacties worden ‘schoongepoetst’. In Nederland is dat strafbaar en kan het u tot wel acht jaar cel én forse geldboetes opleveren.

Het onderwerp staat hoog op de agenda: banken sluiten rekeningen, de FIOD doet vaker invallen en nieuwe Europese regels richten hun pijlen op cryptotransacties. Ondernemers die veel contant geld ontvangen, particulieren met plotseling extra vermogen en financiële instellingen die dagelijks miljoenen verwerken lopen risico om – bewust of onbewust – in een strafrechtelijk onderzoek te belanden. Dit artikel zet voor u uiteen wat de wet onder witwassen verstaat, hoe het proces stap voor stap werkt, welke signalen alarmerend zijn, welke verplichtingen gelden en welke straffen dreigen.

De juridische definitie en kernbegrippen

In de volksmond is witwassen elke truc om “zwart geld” om te toveren tot aanvaardbare inkomsten. Juridisch ligt het preciezer: de artikelen 420bis tot en met 420quater Wetboek van Strafrecht (Sr) strafbaar stellen het verbergen of verhullen van een voorwerp dat afkomstig is uit enig misdrijf, mits de dader verwijtbaar handelde. De wet onderscheidt daarmee vier pijlers:

1. voorwerp
2. criminele herkomst
3. een verhullingshandeling
4. opzet of schuld.

Waar heling zich vooral richt op gestolen goederen en belastingfraude op het ontduiken van heffingen, bestrijkt witwassen het volledige traject van herkomst tot integratie van illegale opbrengsten en is het sanctieregime zwaarder.

Artikel 420bis, 420ter en 420quater Sr

• 420bis Sr: opzetwitwassen; max. 8 jaar cel of € 90.000 boete.
• 420ter Sr: schuld-variant; max. 2 jaar cel of € 22.500 boete wanneer men had kúnnen weten.
• 420quater Sr: eigen-witwassen; strafbaarstelling als men zijn eigen criminele geld verbergt.

“Voorwerp” en “afkomstig uit enig misdrijf”

‘Voorwerp’ omvat geld, goederen, vorderingen en zelfs cryptovaluta. Rechtspraak accepteert ook gemengde vermogens: zodra één euro illegaal is, kleurt de hele som. Een verkeersboete of administratieve overtreding volstaat niet; er moet een misdrijf ten grondslag liggen.

Opzet-, schuld- en gewoontewitwassen

• Opzetwitwassen: bewust verhullen, bv. contant drugsgeld storten op meerdere bankrekeningen.
• Schuldwitwassen: handelaar neemt klakkeloos grote cashbedragen aan zonder onderzoek.
• Gewoontewitwassen: systematische handelingen; voorbeeld is een autohandel die jaren structureel valse facturen gebruikt.

De drie fasen van het witwasproces uitgelegd

Criminelen volgen bij witwassen vaak het zogeheten driestappenmodel: placement, layering en integration. Het doel is steeds hetzelfde – de illegale herkomst verhullen – maar niet elke casus doorloopt alle fasen in gelijke mate. Hoe eerder in het traject ingegrepen wordt, hoe groter de kans op effectieve bestrijding.

Fase 1: Plaatsing (placement)

Contant geld of waardevolle goederen worden in het reguliere financiële systeem gebracht. Dat kan via contante stortingen op meerdere rekeningen, inzetten in casino’s, omzet in cash-intensieve winkels of het kopen van goud en cryptokaarten. De dader splitst bedragen vaak net onder de meldgrens van € 10.000 om bankalarm te voorkomen. Signalen: ongebruikelijk hoge cash-omzetten, plotselinge grote stortingen op een slapende rekening, veel wisselende stortlocaties.

Fase 2: Versluiering (layering)

Nu begint het “ronddraaien” van geld om de herkomst te maskeren. Denk aan ketens van overboekingen tussen bv’s, fictieve facturen, offshore-firma’s of het gebruik van crypto-mixers. Kenmerkend zijn snelle, grensoverschrijdende transacties zonder duidelijke economische logica en ronde bedragen (€ 25.000, € 50.000). Voor banken zijn dit rode vlaggen die een melding bij de FIU kunnen triggeren.

Fase 3: Integratie (integration)

Als de herkomst voldoende is vervaagd, vloeit het geld terug in de legale economie: investeringen in vastgoed, auto’s, kunst, horeca of truststructuren. Een nagelstudio die jarenlang contant “winsten” aanwendt om appartementen te kopen is een klassiek voorbeeld. Omdat papieren nu kloppen, is detectie hier het lastigst; notarissen en makelaars spelen daarom een cruciale poortwachtersrol.

Door deze drie fasen scherp in het vizier te houden, herkennen ondernemers en financiële instellingen eerder wanneer transacties niet pluis zijn.

Veelvoorkomende vormen en methoden van witwassen

Witwassers zijn opportunisten: ze kiezen altijd de route met de minste kans op ontdekking. Welke methode populair is verschilt per tijdperk en technologie, maar de kern blijft hetzelfde – het camoufleren van de criminele herkomst. Hieronder bespreken we vijf klassieke én moderne varianten die in Nederlandse strafdossiers regelmatig terugkomen.

Contant geld en cash-intensieve bedrijven

Bars, kapperszaken, autohandel en nachtclubs draaien legaal veel cash; precies daarom worden ze misbruikt om zwarte inkomsten te “mengen” met dagopbrengst. Signalen zijn een extreem laag pin-aandeel, opvallend kleine marges en een eigenaar die wel in een nieuwe sportwagen rijdt.

Vastgoedtransacties en luxe goederen

Een appartement contant betalen, kunst aankopen via een tussenpersoon of een pand snel doorverkopen (“flippen”) tegen hogere waarde verhult de herkomst én levert schijnbaar legitieme winst op. Notarissen, makelaars en dealers fungeren hier als poortwachter en moeten ongebruikelijke prijsafwijkingen melden.

Digitale valuta en online platforms

Crypto-exchanges, NFT-marktplaatsen en crypto-mixers maken geldstromen pseudoniem en grensoverschrijdend. Door meerdere wallets en privacy-coins te gebruiken wordt de herkomst ondoorzichtig. Nieuwe EU-regels (MiCAR) verplichten platforms tot strengere KYC-checks, maar implementatie kost tijd.

Internationale handels­facturering en carrouselfraude

Bij trade-based money laundering worden goederen op papier te duur, te goedkoop of zelfs fictief verkocht tussen zusterbedrijven in verschillende landen. De prijsverschillen wassen geld wit of creëren btw-teruggaven, zoals bekend van de btw-carrousel met elektronica.

Professionele dienstverleners als facilitators

Advocaten, accountants en trustkantoren beheren cliëntenrekeningen, richten stichtingen op of schrijven opinies die transacties “legitimeren”. De wet ziet hen als gatekeepers; zij moeten klantonderzoek doen en verdachte structuren melden bij de FIU, maar kunnen zelf doelwit van strafvervolging worden als zij willens en wetens meewerken.

Signalen en red flags: hoe witwaspraktijken te herkennen

Witwassen laat zelden sporen achter in neonletters, maar wie de typische red flags kent ziet sneller dat er iets schuurt. Detectie is niet alleen een bankzaak; ook ondernemers en burgers kunnen ongebruikelijke transacties melden.

Financiële indicatoren voor banken, accountants en payment-providers

Transacties hoeven niet groot te zijn om verdacht te lijken. Let op:

• Contante stortingen net onder de € 10.000-grens
• Rondbedragen en opeenvolgende stortingen dezelfde dag
• Vlugge internationale overboekingen zonder economische logica
• Terugkerende stortingen waarop direct contant wordt opgenomen

Gedragsmatige signalen bij particulieren en ondernemers

Naast cijfers verraadt gedrag vaak meer dan bedoeld.

• Bescheiden salaris maar luxe auto’s en sieraden
• Contante betalingen voor huur, loon of facturen
• Complex web van bv’s zonder duidelijke bedrijfsactiviteit
• Weinig klanten in winkel, toch hoge “omzet”

Technologische hulpmiddelen voor detectie

Banken en payment-providers gebruiken algoritmes die realtime afwijkingen opsporen. AI vergelijkt transacties met klantprofielen, blockchain-analyse traceert crypto-stromen en ‘name-matching’ koppelt begunstigden aan sanctielijsten. Ook kleinere ondernemers kunnen via provider-dashboards eenvoudige alerts activeren.

Wet- en regelgeving: verplichtingen voor ondernemingen en financiële instellingen

Om witwassen te bestrijden kent Nederland een dicht netwerk van regels. Centraal staat de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft), aangevuld door de Europese AML-richtlijnen. De wet ziet banken, accountants, makelaars, cryptoplatforms en zelfs kunsthandelaars als zogeheten poortwachters. Zij moeten hun klanten kennen, transacties monitoren en ongebruikelijke handelingen melden. Niet voldoen kan leiden tot forse boetes, intrekking van vergunningen en zelfs strafrechtelijke vervolging van bestuurders.

Cliëntonderzoek (CDD) en risicoprofilering

Elke nieuwe relatie start met Customer Due Diligence: vaststellen van identiteit, Ultimate Beneficial Owner (UBO) achterhalen en de herkomst van middelen checken. Het risicoprofiel bepaalt de diepgang; bij hoog risico volgt verscherpt onderzoek en voortdurende monitoring.

Meldplicht bij ongebruikelijke transacties

Poortwachters moeten transacties melden die objectief (≥ € 10.000 cash) of subjectief verdacht zijn. De melding gaat binnen veertien dagen naar FIU-Nederland; bij directe verdenking onverwijld.

Toezicht door DNB, AFM en Bureau Financieel Toezicht

De Nederlandsche Bank controleert banken en cryptodienstverleners, de AFM toezicht op beleggingsinstellingen en het BFT op notarissen en accountants. Zij voeren thema-onderzoeken uit en publiceren boetebesluiten.

Sancties voor non-compliance

Overtreding van de Wwft kan resulteren in bestuurlijke boetes tot tien procent van de jaaromzet, dwangsommen, publicatie van het besluit en – bij opzet of grove schuld – strafrechtelijke vervolging voor medeplichtigheid aan witwassen.

Strafrechtelijke consequenties en mogelijke straffen

Een veroordeling voor witwassen hakt er stevig in. Hieronder staat een beknopt overzicht van de wettelijke maxima; de rechter kan daarbinnen maatwerk toepassen.

* Voor bedrijven kan de boete oplopen tot 10 % van de jaaromzet of de zesde categorie (momenteel € 900.000).

Bovenop de hoofdstraffen kan de rechtbank het wederrechtelijk verkregen voordeel ontnemen, goederen verbeurd verklaren en een terbeschikkingstelling met voorwaarden (TBO) opleggen als het om georganiseerde criminaliteit gaat.

Strafmaat en verzwarende / verzachtende omstandigheden

De hoogte van de straf hangt af van:

• omvang van het bedrag;
• duur en professionaliteit van de constructie;
• betrokkenheid bij een criminele organisatie;
• recidive of juist een blanco strafblad;
• vrijwillige terugbetaling of actieve medewerking aan het onderzoek.

In het ‘kapperszaak-onderzoek’ leidde € 2 miljoen contant tot 4,5 jaar cel, terwijl een bankmedewerker die € 80.000 verduisterde 12 maanden taakstraf kreeg wegens volledige terugbetaling.

Het strafproces: van opsporing tot uitspraak

De FIOD of politie stelt feiten vast, vaak ondersteund door doorzoeking en digitaal beslag. Het OM vordert voorlopige hechtenis bij ernstige aanwijzingen. Tijdens pro-forma-zittingen kan de verdediging vrijlating of teruggave van beslagen goederen bepleiten. Na een inhoudelijke behandeling volgt het vonnis; hoger beroep bij het Gerechtshof is mogelijk binnen veertien dagen.

Antwoorden op veelgestelde vragen over witwassen

Dagelijks stellen zoekmachines dezelfde vragen over witwassen. Hieronder vindt u bondige kernantwoorden — geen vervanging voor juridisch advies.

Wat wordt gezien als witwassen?

Het is strafbaar gedrag waarbij u bewust of verwijtbaar geld, goederen of cryptovaluta uit misdrijf verbergt of een legale herkomst geeft.

Hoe kan ik mijn geld witwassen (en waarom is dat strafbaar)?

Theoretisch gebeurt het in drie stappen – plaatsing, versluiering, integratie – maar elke stap levert een extra strafbepaling op; de wet bestraft al het voorbereiden daarvan.

Welke vormen van witwassen zijn er?

De wet onderscheidt opzet-, schuld-, gewoonte- en eigen-witwassen; praktisch ziet u varianten via cashbedrijven, vastgoed, crypto of internationale facturen.

Wat zijn signalen van witwassen?

Let op frequente contante stortingen net onder €10.000, ingewikkelde bedrijfsstructuren zonder logische omzet, luxegoederen bij beperkt inkomen en snelle, ronde internationale overboekingen.

Hulp nodig bij een verdenking van witwassen?

Wordt u onverwachts als verdachte van witwassen gehoord, neem dan direct een gespecialiseerde strafrechtadvocaat in de arm. Hoe sneller er een strategie ligt, hoe groter de kans op vrijgave van beslagen vermogen en beperking van reputatieschade.

• Zwijgrecht: u bent niets verplicht zonder overleg met uw advocaat.
• Verzamel snel bewijsmateriaal zoals bankafschriften, contracten en digitale correspondentie.
• Houd alle communicatie met politie schriftelijk en laat uw raadsman die beoordelen.

Een eerste adviesgesprek is vaak kosteloos en voorkomt kostbare fouten.

Kort en krachtig afronden

Samenvattend: witwassen is het verhullen van criminele herkomst van geld of goederen via plaatsing, versluiering en integratie. Ondernemingen zijn poortwachters onder de Wwft, burgers moeten red flags herkennen en de strafrechter hanteert forse celstraffen en boetes. Twijfelt u over uw positie of verplichtingen? Neem dan tijdig contact op met de specialisten van Law & More voor gericht advies.