Witwassen: Complete Gids voor Herkenning, Preventie en Bestrijding in Nederland

1. Inleiding: Wat is witwassen van crimineel geld en waarom is het belangrijk

Witwassen is het proces waarbij criminelen de illegale herkomst van geld verhullen om het in de legale economie te kunnen besteden. Dit begint vaak met het invoeren van crimineel verkregen geld in het financiële systeem, zodat de herkomst wordt gemaskeerd. Criminelen willen het geld dat zij hebben verdiend in de onderwereld graag uitgeven in de bovenwereld. Witwassen is voor criminelen nodig om zwart geld in de bovenwereld te kunnen besteden zonder het risico te lopen dat justitie of de belastingdienst het in beslag neemt. In deze gids leer je wat witwassen precies inhoudt, waarom het belangrijk is om het te herkennen, en hoe je het kunt voorkomen.

Het delict witwassen vormt een van de grootste bedreigingen voor ons financiële stelsel. Jaarlijks wordt er naar schatting miljarden euro’s aan crimineel geld witgewassen in Nederland, waarbij criminele winsten uit activiteiten zoals drugshandel, fiscale fraude en mensenhandel worden omgezet naar schijnbaar legaal vermogen. Het eindresultaat van dit proces is witgewassen vermogen: vermogen dat uit strafbare feiten voortkomt en via verschillende methoden wordt gezuiverd zodat het legitiem lijkt.

In dit artikel behandelen we:

• Definities en belangrijkste concepten van geldwitwassen
• De drie fasen van het witwasproces (placement, layering, integration)
• Nederlandse wetgeving en meldingsplicht
• Praktische herkenning van verdachte transacties
• Strafmaten en gevolgen
• Real-world voorbeelden uit de praktijk

De wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) verplicht financiële dienstverleners en andere professionals om ongebruikelijke transacties te melden. Banken zijn wettelijk verplicht om witwassen te voorkomen volgens de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft). De meldingsplicht bij de FIU geldt ook voor verdachte transacties die te maken hebben met fiscale fraude. De overheid maakt beleid en wetgeving om witwassen en financiering van terrorisme te voorkomen. Door bewustwording te creëren maken we het criminelen moeilijker om hun illegale winsten wit te wassen.

2. Witwassen begrijpen: Belangrijke concepten en definities

2.1 Kerndefinities

Witwassen is volgens artikel 420bis van het Wetboek van Strafrecht het verhullen of verhelen van de ware aard, herkomst, vindplaats, vervreemding of verplaatsing van voorwerpen terwijl men weet dat deze voorwerpen afkomstig zijn uit enig misdrijf. Witwassen is in vrijwel alle landen strafbaar als misdrijf. In Nederland is witwassen strafbaar gesteld in artikel 420bis van het Wetboek van Strafrecht. In eenvoudige bewoordingen: het omzetten van crimineel geld naar legaal ogend vermogen.

Belangrijke synoniemen en gerelateerde terminologie:

• Geldwitwassen: de meest gebruikte term
• Financieel-economische criminaliteit: bredere categorie waar witwassen onder valt
• Money laundering: Engelse term die internationaal wordt gebruikt

Nederland hanteert de “all-crimes approach”: elk strafbaar feit dat winst oplevert kan fungeren als gronddelict voor witwassen. Dit betekent dat niet alleen zware misdrijven zoals drugshandel, maar ook belastingfraude, diefstal of oplichting tot witwassen kunnen leiden. Een gronddelict kan een criminele activiteit zijn zoals drugshandel, maar ook vermogen uit legale arbeid waarover geen aangifte bij de belastingdienst is gedaan, levert het delict witwassen op.

2.2 Conceptrelaties

Het witwasproces is direct verbonden met verschillende andere vormen van criminaliteit:

• Gronddelict → Witwassen → Bestendigen criminele winsten
• Terrorismefinanciering (financieren van terrorisme)
• Fiscale fraude en belastingontduiking
• Drugshandel en georganiseerde misdaad
• Mensenhandel en andere ernstige misdrijven

Financiële instellingen en dienstverleners spelen een cruciale rol in het voorkoming en detectie van witwassen door het implementeren van Know Your Customer procedures en het monitoren van ongebruikelijke transacties. Criminelen gebruiken financiële en juridische dienstverleners om witwassen te faciliteren. Organisaties zijn verplicht om normen te implementeren die witwassen tegengaan, en het niet naleven van deze normen kan leiden tot sancties.

3. Criminele activiteiten en de rol van financiële instellingen

Criminele activiteiten zoals drugshandel, mensenhandel en diefstal zorgen ervoor dat er grote hoeveelheden crimineel geld in omloop komen. Dit geld heeft een illegale herkomst en kan niet zomaar in het reguliere financiële systeem worden besteed zonder het risico te lopen op ontdekking door justitie of de belastingdienst. Daarom proberen criminelen hun geld wit te wassen, zodat het lijkt alsof het uit legale bronnen afkomstig is.

De financiële sector speelt hierin een sleutelrol. Banken, verzekeraars en andere financiële instellingen zijn vaak het eerste aanspreekpunt waar crimineel geld het financiële systeem binnenkomt. Om te voorkomen dat zij onbewust meewerken aan witwassen, zijn deze instellingen verplicht om ongebruikelijke transacties te signaleren en te melden bij de Financial Intelligence Unit (FIU). Dit is vastgelegd in de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft). Daarnaast moeten financiële instellingen beschikken over een solide “know your customer” (KYC)-beleid, waarmee zij de identiteit en achtergrond van hun klanten grondig controleren. Zo wordt het voor criminelen moeilijker om anoniem of via stromannen geld wit te wassen.

Naast het melden van ongebruikelijke transacties nemen financiële instellingen diverse maatregelen ter voorkoming van witwassen. Denk aan het trainen van medewerkers in het herkennen van verdachte transacties, het monitoren van transacties op patronen die kunnen wijzen op criminele activiteiten, en het direct blokkeren van rekeningen bij ernstige vermoedens van witwassen of terrorismefinanciering. Ook worden transacties met landen of sectoren met een hoog risico extra scherp in de gaten gehouden.

De overheid ondersteunt deze inspanningen door duidelijke regels en beleid op te stellen, en door toezicht te houden op de naleving ervan. Samenwerking tussen financiële instellingen, toezichthouders en opsporingsdiensten is essentieel om criminele geldstromen effectief te bestrijden. Door informatie te delen en gezamenlijk op te treden, wordt het voor criminelen steeds moeilijker om hun geld wit te wassen en hun criminele winsten te besteden in de bovenwereld.

Internationaal werkt Nederland samen met organisaties als de Financial Action Task Force (FATF), die richtlijnen en aanbevelingen opstelt om witwassen en terrorismefinanciering wereldwijd tegen te gaan. Door deze internationale samenwerking en de strenge eisen van de Europese Unie blijft de Nederlandse aanpak van witwassen voortdurend in ontwikkeling. Zo wordt de financiële sector steeds beter beschermd tegen misbruik door criminelen, en wordt het financiële systeem veiliger voor iedereen.

3. Waarom witwassen belangrijk is in Nederland

De bestrijding van witwassen is essentieel voor de integriteit van ons financiële systeem en de veiligheid van de samenleving. DNB ziet toe op de naleving van witwasregels door financiële instellingen, terwijl het openbaar ministerie en andere opsporingsdiensten zich bezighouden met de vervolging. De overheid pakt crimineel geld af om slachtoffers schadeloos te stellen, wat bijdraagt aan het herstel van rechtsgevoel. Internationale samenwerking is nodig om witwassen effectief te bestrijden. Er zijn signalen van discriminatie door banken in de aanpak van witwassen, waarbij klanten met slechte bedoelingen soms onterecht worden benadeeld. Uit onderzoek blijkt dat klanten soms worden geconfronteerd met discriminatie bij het openen of gebruiken van een bankrekening.

Impact op de Nederlandse economie:

• Naar schatting miljarden euro’s aan crimineel geld circuleren jaarlijks in de Nederlandse economie
• Witwassen financiert verdere criminele activiteiten
• Ondermijnt eerlijke concurrentie tussen legale ondernemingen
• Verlies van vertrouwen in de financiële sector
• De maatschappelijke kosten van witwassen zijn hoog omdat het criminele activiteiten financiert en de samenleving onveiliger maakt
• Gevolgen van witwassen zijn reputatieschade, strafrechtelijke sancties en een verstoorde concurrentiepositie

Juridische gevolgen variëren afhankelijk van de vorm van witwassen: Witwassen kan leiden tot een strafblad en ontnemingsvorderingen waarbij geld aan de staat moet worden betaald.

• Eenvoudig witwassen: tot 4 jaar gevangenisstraf
• Gewoontematig witwassen: tot 6 jaar gevangenisstraf
• Alle vormen: geldboete tot €87.000 (categorie 5)

De Financial Action Task Force (FATF) en de Europese Unie stellen strenge eisen aan de Nederlandse aanpak van witwassen, wat resulteert in continue versterking van wetgeving en handhaving. De wetgeving over witwassen en terrorismefinanciering is gebaseerd op aanbevelingen van de Financial Action Task Force (FATF). In de Europese Commissie worden lidstaten zoals België en Nederland aangeklaagd voor onvolledige tenuitvoerlegging van antiwitwasregels.

4. Belangrijke statistieken en vergelijkingstabel

FIU-Nederland statistieken (2023):

• Meer dan 450.000 meldingen van ongebruikelijke transacties ontvangen
• Sterke toename in meldingen van cryptovaluta-gerelateerde transacties
• Ruim 85% van de meldingen komt van banken en andere financiële instellingen

Opsporing is een essentieel onderdeel van de bredere strategie tegen witwassen, waarbij na een melding de pakkans wordt vergroot en de effectiviteit van de handhaving wordt versterkt.

5. Stap-voor-stap gids voor herkenning van witwassen

Stap 1: Herken de drie fasen van witwassen

Het witwasproces verloopt typisch in drie fasen:

Placement (Inbrengen):

• Crimineel geld wordt in het financiële systeem gebracht
• Veelvoorkomende methoden: contante stortingen, aankoop van goederen, gebruik van geldwisselkantoren
• Indicatoren: grote contante betalingen, smurfing (opsplitsen van bedragen)

Layering (Verhullen):

• Complex web van transacties om het spoor uit te wissen
• Methoden: internationale overboekingen, gebruik van shell companies, investeringen in vastgoed
• Indicatoren: ongebruikelijke transactiepatronen, gebruik van meerdere bankrekeningen

Integration (Integratie):

• ‘Schoon’ geld komt terug in de legale economie
• Methoden: investeringen, luxe aankopen, legale ondernemingen
• Indicatoren: levensstijl die niet past bij verdiend inkomen

Stap 2: Identificeer verdachte transacties

Checklist van witwasindicatoren:

• Transacties zonder duidelijk economisch doel
• Betalingen met valse facturen
• Gebruik van complexe eigendomsstructuren
• Transacties via landen met hoog risico
• Onverklaarbare vermogenstoename

Specifieke signalen bij verschillende sectoren:

• Vastgoed: Aankoop met contant geld, overdreven verkoopprijzen
• Casino’s: Omwisselen van grote contante bedragen voor fiches
• Automotive: Aankoop van dure auto’s met contant geld

Stap 3: Meldingsplicht en vervolgacties

Wie heeft meldingsplicht:

• Banken en andere financiële instellingen
• Notarissen en advocaten
• Accountants en belastingadviseurs
• Makelaars en handelaars in goederen van hoge waarde

Wanneer melden bij FIU-Nederland:

• Bij elke ongebruikelijke transactie
• Transacties van €15.000 of meer met onbekende partijen
• Alle transacties die afwijken van het normale patroon

Proces na melding:

1. FIU-Nederland analyseert de melding
2. Bij verdenking: doorverwijzing naar opsporingsdiensten
3. Mogelijke strafrechtelijke vervolging
4. Beslag op verdachte gelden en bezittingen

In België onderzoekt de CFI verdachte meldingen en kan rapporten opstellen voor de procureur des Konings. De Wet van 18 september 2017 in België is gericht op het voorkomen van het gebruik van het financiële stelsel voor witwassen.

1. FIU-Nederland analyseert de melding
2. Bij verdenking: doorverwijzing naar opsporingsdiensten
3. Mogelijke strafrechtelijke vervolging
4. Beslag op verdachte gelden en bezittingen

6. Veelgemaakte fouten bij het herkennen van witwassen

Fout 1: Alleen focussen op grote bedragen

• Ook kleine, regelmatige transacties kunnen onderdeel zijn van witwassen
• Criminelen gebruiken vaak ‘smurfing’ om detectie te vermijden
• Sociale fraude, zoals het misbruiken van sociale voorzieningen, is een veelvoorkomend onderliggend misdrijf dat kan leiden tot witwassen

Fout 2: Negeren van cash-intensieve sectoren

• Restaurants, wasserettes en schoonheidssalons worden vaak gebruikt voor witwassen
• Extra aandacht nodig voor bedrijven met veel contante transacties

Fout 3: Onvoldoende Know Your Customer procedures

• Gebrek aan verificatie van Ultimate Beneficial Owners (UBO)
• Onvoldoende monitoring van transactiepatronen

Pro Tip: Regelmatige training en bewustwording zijn essentieel. De overheid investeert in voorlichtingscampagnes om professionals te helpen criminele geldstromen te herkennen.

7. Praktijkvoorbeeld en doorlichting

Case study: Witwassen via vastgoedtransacties

Beginsituatie: Een crimineel had €2 miljoen verkregen uit drugshandel en wilde dit zwart geld legitimeren.

Gebruikte methode:

1. Placement: Geld werd in delen op verschillende bankrekeningen gestort
2. Layering: Aankoop van vastgoed via stromannen met valse facturen
3. Integration: Doorverkoop van vastgoed met schijnwinst aan schijnpartijen

Ontdekking en gevolgen:

• FIOD-onderzoek na melding ongebruikelijke transacties
• Beslag genomen op vastgoed ter waarde van €2,5 miljoen
• Veroordeling tot 6 jaar gevangenisstraf
• Ontneming van criminele winsten

8. Veelgestelde vragen over witwassen

V1: Wat is het verschil tussen verschillende vormen van witwassen? A1: Eenvoudig witwassen vereist dat je weet of redelijkerwijs moet vermoeden dat geld uit misdrijf komt. Gewoontematig witwassen betekent dat je het herhaaldelijk doet. Schuldwitwassen gebeurt door nalatigheid, zonder opzet.

V2: Moet ik als gewone burger ook verdachte transacties melden? A2: Gewone burgers hebben geen directe meldingsplicht, maar professionele dienstverleners wel. Burgers kunnen altijd contact opnemen met de politie bij vermoedens van criminele activiteit.

V3: Wat gebeurt er na een melding bij FIU-Nederland? A3: FIU-Nederland analyseert de melding en kan deze doorsturen naar opsporingsdiensten als er aanwijzingen zijn voor strafbare feiten. Dit kan leiden tot strafrechtelijk onderzoek en vervolging.

V4: Kunnen ook legale bedrijven schuldig zijn aan witwassen? A4: Ja, legale bedrijven kunnen schuldig zijn aan witwassen als ze zwart geld accepteren of meewerken aan het verhullen van de illegale herkomst van geld, bijvoorbeeld door valse facturen uit te schrijven.

9. Conclusie: Belangrijkste punten

De 5 belangrijkste punten over witwassen:

1. Definitie: Witwassen is het verhullen van illegale herkomst van geld om het in de legale economie te besteden
2. Meldingsplicht: Financiële dienstverleners en andere professionals moeten ongebruikelijke transacties melden aan FIU-Nederland
3. Strafmaat: Afhankelijk van de vorm van witwassen, straffen tot 6 jaar gevangenis en €87.000 boete
4. Detectie: Herken de drie fasen (placement, layering, integration) en let op ongebruikelijke transactiepatronen
5. Maatschappelijke impact: Effectieve bestrijding beschermt ons financiële systeem en ondermijnt criminele activiteiten

Volgende stappen:

• Volg training over het herkennen van witwassen in jouw sector
• Implementeer adequate Know Your Customer procedures
• Blijf op de hoogte van nieuwe witwasmethoden en regelgeving
• Neem contact op met FIU-Nederland voor vragen over meldingen

Door gezamenlijke inspanningen van overheid, financiële sector en maatschappij kunnen we criminelen het leven zuur maken en de integriteit van ons financiële stelsel beschermen. Witwassen tegengaan is ieders verantwoordelijkheid. De overheid pakt crimineel geld af om slachtoffers schadeloos te stellen, wat bijdraagt aan het herstel van rechtsgevoel.

Voor meer informatie: bezoek de websites van FIU-Nederland, DNB en het AMLC (Anti Money Laundering Centre). In België moeten verdachte transacties gemeld worden aan de Cel voor Financiële Informatieverwerking (CFI).