Dark patterns zijn slimme trucs die websites en apps inzetten om mensen dingen te laten doen waar ze eigenlijk niet op zitten te wachten. Bij online abonnementen kom je deze trucs echt overal tegen.
Bedrijven maken het lastig om abonnementen op te zeggen of ze verstoppen belangrijke informatie ergens diep in de kleine lettertjes.
Dark patterns bij abonnementen worden misleiding wanneer bedrijven bewust consumenten manipuleren om beslissingen te nemen die niet in hun belang zijn. Een gratis proefperiode die automatisch overgaat in een duur abonnement klinkt als een verleiding, maar als het bedrijf de kosten verbergt of opzeggen bijna onmogelijk maakt, dan is het gewoon misleiding.
Uit onderzoek blijkt dat één op de drie webshops deze manipulatieve praktijken inzet. Vooral bij abonnementsdiensten zijn deze dark patterns een groot probleem.
Consumenten betalen vaak maandenlang voor diensten die ze niet meer willen, simpelweg omdat bedrijven het opzeggen expres ingewikkeld maken.
Wat zijn dark patterns en waar komen ze voor?
Dark patterns zijn slim ontworpen trucjes in websites en apps die je verleiden tot handelingen waar je normaal niet zo snel voor zou kiezen. Vooral online abonnementen, webshops en sociale media-platforms gebruiken deze misleidende patronen.
Definitie en oorsprong van dark patterns
Dark patterns zijn met opzet zo ontworpen dat ze bezoekers op het verkeerde been zetten om bepaalde keuzes te maken. UX-designer Harry Brignull bedacht de term in 2010.
Deze patronen werken door psychologische trucjes toe te passen. Ze spelen in op emoties als angst, schuldgevoel of tijdsdruk.
Mensen noemen dark patterns ook wel deceptive patterns. Die naam benadrukt nog meer hoe misleidend ze zijn.
De European Data Protection Board zegt dat het om interfaces gaat die mensen onbedoelde en mogelijk schadelijke beslissingen laten nemen, vooral als het om delen van persoonlijke gegevens gaat.
Voorbeelden van veelgebruikte dark patterns:
- Verborgen kosten die pas bij afrekenen opduiken
- Moeilijk vindbare opzegknoppen
- Automatisch aangevinkte vakjes voor extra diensten
- Misleidende countdown-timers
Waar worden dark patterns het meest toegepast?
Je ziet dark patterns het vaakst bij online abonnementsdiensten. Streaming platforms, nieuwssites en fitness-apps gebruiken ze om gebruikers vast te houden.
Webwinkels passen deze trucs toe om meer te verkopen. Ze verstoppen kosten of maken het lastig om producten uit je winkelmandje te halen.
Sociale media platforms zetten dark patterns in om meer gegevens van je te krijgen. Privacy-instellingen maken ze expres ingewikkeld of ze verstoppen belangrijke opties ergens diep in de app.
Meest voorkomende locaties:
- Registratieformulieren voor abonnementen
- Checkout-pagina’s in webwinkels
- Cookie-banners op websites
- App-download pagina’s
- Opzegprocedures
Mobiele apps gebruiken dark patterns om je tot in-app aankopen te verleiden. Ze plaatsen knoppen op slimme plekken of gebruiken teksten die je op het verkeerde been zetten.
Verschil tussen verleiding en misleiding
Verleiding draait om eerlijke marketing. Je benadrukt voordelen zonder te liegen, en klanten kunnen gewoon hun eigen keuzes maken met alle info op tafel.
Misleiding verbergt juist belangrijke informatie of gebruikt trucjes om je een bepaalde kant op te duwen. Je snapt niet goed wat je nu eigenlijk kiest.
Een korting aanbieden? Dat is verleiding. Maar een nepcount-down timer die steeds opnieuw begint, dat is misleiding.
Goede websites leggen voordelen uit en geven je ruimte om te kiezen. Dark patterns dwingen je door info te verstoppen.
Kenmerken van misleiding:
- Verborgen kosten of voorwaarden
- Moeilijk vindbare opzegopties
- Verwarrende bewoordingen
- Automatisch geselecteerde extra’s
Het draait allemaal om transparantie en eerlijkheid. Verleiding informeert, misleiding verbergt.
Veelvoorkomende dark patterns bij online abonnementen
Online diensten halen allerlei trucs uit om mensen aan hun dienst te binden en het lastig te maken om weg te gaan. Ze gebruiken alles van irritante pop-ups tot verborgen kosten en misleidende knoppen.
Nagging en herhaalde verzoeken
Nagging werkt door gebruikers steeds opnieuw lastig te vallen met dezelfde boodschap. Websites gooien je plat met pop-ups voor proefabonnementen, zelfs als je al meerdere keren hebt geweigerd.
Deze pop-ups verschijnen precies op het moment dat je een artikel wilt lezen of een video aanklikt. Het idee is om je zo vaak te storen dat je uiteindelijk toegeeft.
Streamingdiensten zijn hier dol op. Ze tonen elke paar dagen een melding over premium functies. De “Nee, bedankt” knop verandert dan ineens in teksten als “Ik wil geen betere kwaliteit”.
Sommige websites onthouden je weigering gewoon niet. Je krijgt dezelfde aanbieding steeds weer voorgeschoteld, en dat is natuurlijk geen toeval.
Obstruction bij het opzeggen van abonnementen
Bedrijven maken opzeggen van abonnementen expres lastig. Je kunt je makkelijk online aanmelden, maar om op te zeggen moet je ineens bellen. Die telefoonlijn heeft dan ook nog eens eindeloze wachttijden.
Websites verstoppen de opzeglink diep in het menu. De knop staat niet bij accountinstellingen, maar ergens vaag onder “Beheer voorkeuren” of “Facturatie wijzigen”.
Veelgebruikte obstruction tactieken:
- Opzeggen alleen mogelijk via telefoongesprek
- Annuleringsknop nauwelijks vindbaar in je account
- Verplichte wachttijd van 30 dagen
- Schriftelijk opzeggen per post verplichten
Bepaalde diensten willen dat je eerst een hele vragenlijst invult voordat je kunt opzeggen. Ze geven je expres zoveel drempels dat je het misschien maar laat zitten.
Sneaking en verborgen kosten
Sneaking draait om het verstoppen van extra kosten tot het allerlaatste moment. Eerst zie je een lage prijs, maar tijdens het afrekenen komen er ineens kosten bij. Meestal staan die bedragen ergens in piepkleine lettertjes.
Gratis proefperiodes zijn ook zo’n truc. Je denkt dat je niks betaalt, maar je moet wel je betaalgegevens invullen. Na de proefperiode start automatisch een duur abonnement.
Bedrijven maken de prijsweergave expres verwarrend. Ze adverteren met €5 per maand, maar rekenen in werkelijkheid €60 per jaar af. Die jaarprijs zie je pas op de betaalpagina.
Voorbeelden van verborgen kosten:
- Activeringskosten die pas bij checkout opduiken
- Automatische verlenging tegen een hogere prijs
- Verzendkosten voor digitale producten
- Belastingen niet inbegrepen in de getoonde prijs
Interface interference en misleidende knoppen
Interface interference draait om het ontwerp manipuleren zodat je sneller de ‘verkeerde’ keuze maakt. Bedrijven maken de gewenste knoppen groot en opvallend, terwijl de opties die ze liever niet willen dat je kiest klein en grijs blijven.
De “Ja, ik wil het premium abonnement” knop springt eruit met een felle kleur. De “Nee” optie is een klein, onopvallend linkje ergens onderaan.
Misleidende teksten zorgen voor extra verwarring. Knoppen krijgen teksten als “Doorgaan zonder te missen” in plaats van gewoon duidelijk te zeggen wat je kiest.
Sommige websites gebruiken dubbele ontkenningen. Ze vragen “Wil je geen updates missen?” en je moet dan kiezen tussen ja of nee. Daardoor klikken mensen sneller verkeerd.
Bepaalde pop-ups sluiten automatisch na een paar seconden. De standaardoptie is dan meteen het duurste abonnement. Wie niet snel genoeg reageert zit er ineens aan vast.
Strategieën en technieken van misleiding
Online bedrijven halen echt allerlei trucs uit om consumenten te misleiden als ze een abonnement willen afsluiten. Ze gebruiken verwarrende teksten, slimme knoppen en psychologische trucs in het design.
Gebruik van verwarrende taal en copy
Misleidende taal vormt de basis van veel dark patterns. Bedrijven stoppen expres onduidelijke teksten in hun communicatie, waardoor je niet echt weet waar je ja op zegt.
Veelgebruikte misleidende tactieken:
- Complexe juridische termen in simpele tekst verstoppen
- Belangrijke info over kosten in de kleine lettertjes zetten
- Vage woorden als “mogelijk” of “tot wel” gebruiken
Sommige websites plaatsen dubbelzinnige knoppen. Een groene knop zegt “Doorgaan”, maar het blijft vaag waar je precies mee instemt.
De taal wekt soms de indruk dat een aanbieding maar kort geldig is. Zinnen als “Alleen vandaag!” zorgen voor een opgejaagd gevoel.
Designers kiezen bewust voor verwarrende teksten, zodat je sneller op “akkoord” klikt. Ze gokken erop dat niemand alles echt leest.
Vooraf aangevinkte toestemmingsopties
Websites zetten vaak vinkjes bij opties die je extra geld kosten, nog voordat je het doorhebt. Ze noemen deze truc “sneaking”.
Veelvoorkomende voorbeelden:
- Automatische verlenging van abonnementen staat al aan
- Extra producten verschijnen ineens in je winkelmandje
- Nieuwsbrieven en marketingvinkjes staan meteen aan
- Premium opties zijn standaard geselecteerd
Het uitvinken van deze opties is soms goed verstopt. Je moet diep in menu’s duiken om ze te vinden.
Privacy-instellingen werken vaak op dezelfde manier. Alle toestemming voor gegevensgebruik staat standaard aan.
Je moet actief zoeken naar manieren om deze vinkjes uit te zetten. Het kost best wat tijd en moeite, en eerlijk: wie heeft daar zin in?
Psychologische manipulatie in design
Het visuele ontwerp van een website stuurt je naar bepaalde keuzes. Designers gebruiken kleuren, vormen en plekken om je gedrag te beïnvloeden.
Knoppen voor ongewenste acties krijgen vaak saaie kleuren zoals grijs. De knop die ze willen dat je gebruikt springt juist in het oog, bijvoorbeeld felgroen of rood.
Psychologische designtrucs:
- Valse timers die aftellen tot een “vervaldatum”
- Berichten over beperkte voorraad (“Nog 2 stuks!”)
- Knoppen op plekken zetten waar je ze niet verwacht
Soms is de “Nee” knop nauwelijks zichtbaar. De tekst is klein en staat op een rare plek.
Sociale druk werkt ook mee. Je ziet berichten als “500 mensen kochten dit vandaag” en denkt: misschien moet ik ook snel zijn?
Deze trucs werken omdat ze inspelen op onze natuurlijke reflexen. Wie wil er nou iets mislopen?
Voorbeelden van dark patterns bij grote platforms
Grote techbedrijven gebruiken allerlei dark patterns om je bij hun diensten te houden. Amazon maakt opzeggen lastig, terwijl Google en Facebook hun knoppen en menu’s expres verwarrend maken.
Amazon: Moeilijk opzegbare abonnementen
Amazon Prime opzeggen is een stuk lastiger dan aanmelden. De opzegknop zit diep verstopt in je accountinstellingen.
Je moet door meerdere menu’s klikken. De route naar opzeggen vind je niet zomaar in het hoofdmenu.
Het opzegproces bevat extra stappen:
- Eerst vragen ze naar de reden van opzegging
- Ze bieden je korting om te blijven
- Je krijgt waarschuwingen over gemiste voordelen
- En je moet meerdere keren bevestigen
De “Behouden” knop is altijd opvallender dan de “Toch opzeggen” knop. Amazon gooit er ook nog pop-ups met aanbiedingen tegenaan om je te laten blijven.
Vaak tonen ze onduidelijke info over wanneer je abonnement stopt. Veel mensen denken direct klaar te zijn, maar betalen dan toch nog een maand door.
Google en Facebook: Misleidende interfacekeuzes
Google en Facebook stoppen donkere patronen in hun privacy-instellingen. Hun standaardkeuzes zijn altijd in hun eigen voordeel.
Bij nieuwe accounts staan deze opties standaard aan:
- Locatie bijhouden
- Advertenties personaliseren
- Gegevens delen met partners
- Activiteit opslaan
De knoppen om privacy te beschermen zijn klein en grijs. De knoppen om gegevens te delen zijn groot en blauw.
Facebook toont pop-ups die doen alsof functies niet werken zonder toestemming. Google doet hetzelfde bij YouTube en Maps.
Beide platforms maken uitloggen moeilijk:
- De uitlogknop staat ergens onderaan een lang menu
- Je krijgt waarschuwingen over gemiste berichten
- En soms log je automatisch weer in zonder het te willen
Ze gebruiken ook misleidende taal. “Ervaring verbeteren” klinkt positief, maar betekent gewoon “meer gegevens verzamelen”. Veel gebruikers hebben geen idee wat ze precies accepteren.
Wet- en regelgeving rond dark patterns in de EU
De Europese Unie heeft allerlei wetten gemaakt om dark patterns tegen te gaan. De Digital Services Act en GDPR zijn daarbij belangrijk. Nederlandse toezichthouders zoals de ACM grijpen in bij misleidende praktijken.
De rol van de DSA en GDPR
De Digital Services Act (DSA) verbiedt sinds 2024 officieel het gebruik van dark patterns in de EU. Deze wet richt zich vooral op grote online platforms en hun verantwoordelijkheden.
Belangrijkste verboden onder de DSA:
- Misleidende interface-ontwerpen
- Moeilijk opzegbare abonnementen
- Valse urgentie en schaarste-indicaties
- Confirmshaming technieken
De GDPR vult de DSA aan met strenge regels voor toestemming. Bedrijven mogen geen vooraf aangevinkte vakjes voor marketing gebruiken. Ze moeten duidelijk uitleggen waarvoor ze je data willen.
De Europese Data Protection Board (EDPB) heeft nieuwe richtlijnen gemaakt. Die helpen bedrijven dark patterns op sociale media te herkennen en te vermijden.
Handhaving door de Autoriteit Consument en Markt
De Autoriteit Consument en Markt (ACM) houdt Nederlandse bedrijven in de gaten die dark patterns gebruiken. Ze werken samen met andere Europese toezichthouders om misleiding aan te pakken.
- Boetes voor bedrijven met misleidende interfaces
- Onderzoeken naar abonnementspraktijken
- Waarschuwingen aan consumenten over dark patterns
De ACM kan bedrijven verplichten hun websites en apps aan te passen. Ze delen ook flinke boetes uit als bedrijven niet meewerken.
Europese toezichthouders trekken samen op tegen dark patterns. Ze delen informatie en stemmen hun acties af bij grensoverschrijdende misleiding.
Impact van EU-wetgeving op abonnementsmodellen
EU-wetgeving dwingt bedrijven om eerlijker te zijn over abonnementen. Ze moeten nu transparanter zijn en duidelijk communiceren.
Verplichte aanpassingen:
- Duidelijke opzegknoppen op elke pagina
- Geen automatische verlenging zonder waarschuwing
- Eerlijke prijzen zonder verborgen kosten
- Simpele opzegprocedures
De aankomende Digital Fairness Act wordt nóg strenger. Deze wet komt waarschijnlijk in 2026 en richt zich op consumentenbescherming.
Bedrijven moeten hun abonnementsmodellen aanpassen aan de nieuwe regels. Dat kost tijd en geld, maar het beschermt consumenten uiteindelijk beter.
Hoe herken en voorkom je misleiding bij online abonnementen?
Consumenten kunnen misleiding voorkomen door scherp te blijven op verdachte signalen en bewuste keuzes te maken. Bedrijven horen eerlijk te ontwerpen, en meldpunten helpen als je echt wordt misleid.
Tips voor consumenten bij het afsluiten van abonnementen
Let op verborgen kosten en vooraf aangevinkte vakjes. Veel websites stoppen extra kosten pas op het laatste moment erbij.
Consumenten moeten altijd het totaalbedrag checken voordat ze iets bevestigen.
Lees de voorwaarden zorgvuldig door. Vooral de opzegvoorwaarden zijn belangrijk.
Sommige abonnementen hebben lange opzegtermijnen die niet meteen zichtbaar zijn.
Test de opzegmogelijkheden direct na aanmelding. Kijk of je de opzegknop snel vindt.
Als je moet zoeken of het is verstopt, is dat meestal geen goed teken.
Bewaar alle bevestigingsmails en screenshots. Dit helpt als je later problemen of geschillen krijgt.
Maak foto’s van belangrijke schermen tijdens het aanmelden, gewoon voor de zekerheid.
Gebruik tijdelijke e-mailadressen voor proefperiodes. Zo voorkom je spam en houd je makkelijker overzicht over je abonnementen.
Wat kunnen ontwerpers en bedrijven doen?
Designers moeten transparantie voorop stellen. Zet alle kosten en voorwaarden duidelijk in beeld.
Opzegknoppen horen net zo opvallend te zijn als de aanmeldknoppen.
Gebruik neutrale kleuren voor belangrijke keuzes. Groene knoppen voelen als “goed”, rood als “slecht”.
Dat stuurt keuzes op een oneerlijke manier, dus liever neutraal houden.
Maak opzeggen net zo makkelijk als aanmelden. Kost aanmelden drie klikken? Dan moet opzeggen ook niet meer stappen vragen.
Verstop de knop niet in menu’s of achter rare stappen. Houd het simpel.
Respecteer privacy van gebruikers. Vraag alleen wat echt nodig is aan gegevens.
Leg kort uit waarom je om bepaalde informatie vraagt.
Test ontwerpen met echte gebruikers. Kijk of mensen snappen wat ze doen zonder uitleg.
Als gebruikers vastlopen, pas het ontwerp gewoon aan.
Meldpunten en vervolgstappen bij misleiding
Meld problemen bij de ACM (Autoriteit Consument en Markt). Zij pakken klachten over misleiding op.
Je kunt makkelijk online een melding doen via hun website.
Gebruik het Europese geschillenplatform voor grensoverschrijdende problemen. Dit helpt bij abonnementen van buitenlandse bedrijven in Europa.
Contact de klantenservice eerst. Vaak lossen bedrijven het op na een klacht.
Bewaar alle communicatie als bewijs, je weet maar nooit.
Neem contact op met je bank bij onterechte afschrijvingen. Banken kunnen soms betalingen terugdraaien, maar wacht daar niet te lang mee.
Overweeg juridische hulp bij grote bedragen. Het Juridisch Loket geeft gratis advies.
Sommige verzekeringen dekken trouwens rechtsbijstand.
Veelgestelde vragen
Dark patterns bij online abonnementen zijn wijdverspreid en kunnen consumenten flink wat geld kosten.
De Nederlandse wet beschermt tegen deze misleidende trucs, en je hebt gelukkig verschillende manieren om in actie te komen.
Wat zijn de meest voorkomende soorten dark patterns bij online abonnementendiensten?
Verborgen kosten zijn echt de grootste valkuil. Bedrijven laten vaak alleen de eerste maand gratis zien.
De echte maandprijs staat dan ergens klein en onduidelijk vermeld.
Automatische verlengingen zonder duidelijke waarschuwing komen ook vaak voor.
Je denkt een proefperiode af te sluiten, maar ineens heb je een betaald jaarabonnement te pakken.
Moeilijk vindbare opzegknoppen maken het bijna onmogelijk om op te zeggen.
Die knop zit verstopt in menu’s of heeft misleidende teksten als “Nee, ik wil korting missen”.
Pre-aangevinkte vakjes voor extra services verhogen stiekem de maandelijkse kosten.
Ze staan tussen andere tekst en zijn lastig op te merken.
Hoe kan ik herkennen wanneer een online abonnementenservice gebruikmaakt van misleidende technieken?
Let op prijsinformatie die vaag of onvolledig is. Serieuze bedrijven laten alle kosten zien voordat je akkoord gaat.
Wees op je hoede bij websites die je opjagen met teksten als “Nog 2 plekken beschikbaar”.
Dat soort druk is meestal een truc om je snel te laten beslissen.
Check altijd of vakjes al zijn aangevinkt voor extra’s. Eerlijke bedrijven laten je zelf kiezen.
Zoek naar de opzegmogelijkheden vóórdat je een abonnement afsluit.
Is die info lastig te vinden? Dan moet je opletten.
Welke wettelijke maatregelen bestaan er in Nederland om consumenten te beschermen tegen misleidende online verkooppraktijken?
De Autoriteit Consument en Markt (ACM) heeft strenge regels tegen dark patterns.
Bedrijven moeten complete, juiste en begrijpelijke informatie geven over abonnementen.
Websites moeten logisch en eerlijk zijn ontworpen.
Het is verboden om te misleiden met nep-reviews, valse tijdsdruk of verborgen kosten.
De wet schrijft voor dat bedrijven duidelijk maken wat je koopt.
Bij abonnementen moeten alle voorwaarden en kosten vooraf helder zijn.
De ACM controleert actief of bedrijven zich aan deze regels houden.
Overtreders krijgen boetes en moeten hun praktijken aanpassen.
Op welke manier kunnen consumenten actie ondernemen tegen bedrijven die dark patterns toepassen?
Je kunt altijd een klacht indienen bij de ACM via hun website.
De ACM onderzoekt meldingen over misleiding en kan actie ondernemen.
Het Kifid biedt een geschillenregeling voor financiële diensten.
Veel abonnementsdiensten vallen hieronder, en je kunt gratis een klacht indienen.
Lokale geschillencommissies helpen bij andere soorten abonnementen.
Vaak kun je goedkoop een oplossing vinden zonder naar de rechter te gaan.
Je kunt ook je geld terugvragen via je bank.
Veel banken helpen bij onterechte afschrijvingen door misleidende bedrijven.
Wat is het verschil tussen assertieve verkoopstrategieën en dark patterns bij online abonnementen?
Eerlijke verkoopstrategieën geven duidelijke informatie en helpen je om goede keuzes te maken.
Denk aan tijdelijke kortingen, aanbevelingen of gewoon heldere voordelen.
Dark patterns verbergen juist belangrijke info expres.
Ze gebruiken trucs om je dingen te laten doen die eigenlijk niet in jouw belang zijn.
Assertieve verkoop toont alle kosten en voorwaarden helder.
Dark patterns stoppen die info weg of maken het lastig te vinden.
Legitieme bedrijven maken opzeggen net zo makkelijk als aanmelden.
Bedrijven die dark patterns gebruiken, maken opzeggen juist ingewikkeld of bijna onmogelijk.
Kunnen bedrijven die dark patterns gebruiken juridisch aansprakelijk gesteld worden voor misleiding?
Ja, bedrijven kunnen hiervoor aansprakelijk zijn. Nederlandse wetgeving ziet deze praktijken als misleidende handelspraktijken.
De ACM kan bedrijven boetes geven als ze consumenten misleiden. Die boetes kunnen flink oplopen, soms tot miljoenen euro’s.
Consumenten mogen ook zelf naar de rechter stappen om schadevergoeding te eisen. Wel moeten ze kunnen laten zien dat ze echt schade hebben geleden door die misleiding.
De ACM kan bedrijven dwingen hun werkwijze aan te passen. Als ze dat weigeren, volgen er vaak hogere boetes of andere juridische stappen.
