Apps gebruiken steeds vaker misleidende trucjes om gebruikers dingen te laten doen die eigenlijk niet in hun voordeel zijn.
Deze zogenaamde dark patterns sturen je onbewust naar keuzes waar je misschien spijt van krijgt.
De Nederlandse toezichthouder ACM kan boetes opleggen tot €900.000 of 10% van de omzet voor bedrijven die dark patterns gebruiken om consumenten te misleiden.
Uit Europees onderzoek blijkt dat bijna 40% van de onderzochte webshops en apps deze manipulatieve technieken inzet.
Deze praktijken lopen uiteen van nepreviews en valse kortingen tot producten die ineens vanzelf in je winkelmandje verschijnen.
Als je dark patterns leert herkennen, kun je bewuster kiezen en voorkom je dat je ergens aan vastzit waar je niet op zat te wachten.
Wat zijn dark patterns in apps?
Dark patterns zijn misleidende ontwerpelementen in apps die je sturen naar keuzes die niet in jouw belang zijn.
Ze maken slim gebruik van psychologische trucs om je haast zonder nadenken iets te laten doen.
Definitie en kenmerken van dark patterns
Dark patterns verstoren bewust je vermogen om vrij te kiezen.
Ze sturen je naar beslissingen met nadelige gevolgen, soms zonder dat je het doorhebt.
De Autoriteit Consument & Markt (ACM) noemt dark patterns verborgen manieren om consumenten te misleiden.
Het draait om misleidende vormgeving die je beïnvloedt, vaak tegen je eigen belang in.
Belangrijke kenmerken:
- Manipulatieve interface-elementen
- Verborgen of vaag gehouden informatie
- Misleidende knoppen en teksten
- Een vals gevoel van haast of urgentie
Dark patterns spelen in op emoties als angst, druk en haast.
Voor je het weet maak je een keuze waar je niet achter staat.
Veelvoorkomende soorten dark patterns
Ontwikkelaars hebben een heel arsenaal aan dark patterns tot hun beschikking.
Elke soort heeft z’n eigen tactiek om je te verleiden of zelfs te misleiden.
Roach motel is er zo eentje: aanmelden is makkelijk, maar opzeggen? Dan wordt het ineens lastig.
De uitgang is vaak verstopt of onnodig ingewikkeld gemaakt.
Andere bekende types:
- Friend spam: Apps vragen toegang tot je contacten en sturen zonder pardon berichten uit jouw naam
- Hidden costs: Extra kosten duiken pas op het laatste moment op
- Forced continuity: Gratis proefperiodes die automatisch overgaan in een betaald abonnement
- Misdirection: Je aandacht wordt bewust afgeleid van belangrijke info
Confirmshaming zie je ook vaak.
Dan krijg je bij het weigeren van een aanbod een tekst als “Nee, ik wil geen geld besparen” te zien.
Voorbeelden van misleidende app-interfaces
Apps halen echt van alles uit de kast.
Ze laten bijvoorbeeld valse schaarste zien: “Nog maar 2 plekken beschikbaar!”, terwijl dat helemaal niet klopt.
Hierdoor voel je je opgejaagd en maak je sneller een keuze.
Misleidende knoppen zijn ook populair:
- Een enorme groene knop voor “Ja, ik wil betalen”
- Een piepkleine grijze knop voor “Nee bedankt”
- Of knoppen die iets anders doen dan je verwacht
Nep-reviews komen ook veel voor.
Soms kopen apps positieve beoordelingen, of ze verzinnen ze gewoon.
Negatieve reviews verdwijnen opvallend vaak of zijn verstopt.
Automatische verlengingen zijn een andere valkuil.
Zonder duidelijke waarschuwing loopt je abonnement door, en voor je het weet betaal je maanden voor iets wat je niet gebruikt.
Opzeggen? Vaak een heel gedoe.
Waarom zijn dark patterns verboden?
Dark patterns zijn verboden omdat ze je op het verkeerde been zetten en bedrijven er oneerlijk voordeel mee halen.
Deze trucs gaan in tegen de regels voor transparantie en beperken je keuzevrijheid.
Oneerlijke handelspraktijken en consumentenbescherming
Dark patterns vallen onder oneerlijke handelspraktijken in de Nederlandse wet.
Ze misleiden je door onjuiste info te geven of belangrijke details achter te houden.
De wet beschermt je als consument tegen bedrijven die zulke trucs gebruiken.
Dark patterns maken het lastig om een weloverwogen keuze te maken.
Ze geven je soms valse info over prijzen, beschikbaarheid of tijd.
Voorbeelden van verboden trucs zijn:
- Neppe countdown timers
- Valse kortingen
- Nepreviews
- Producten die ineens automatisch in je winkelwagen liggen
Consumenten hebben recht op eerlijke informatie.
Bedrijven mogen niet liegen over hun aanbod.
De ACM kan boetes tot €900.000 uitdelen aan bedrijven die zich hier niet aan houden.
Schending van transparantie en vertrouwen
Transparantie betekent dat bedrijven helder moeten zijn over wat ze aanbieden.
Dark patterns maken informatie vaag of verstoppen kosten.
Dit maakt het lastig om bedrijven te vertrouwen.
Bedrijven moeten duidelijk zijn over prijzen en voorwaarden.
Verborgen kosten of kleine lettertjes mogen niet.
Dark patterns gebruiken vaak onduidelijke knoppen om je te misleiden.
Vertrouwen is alles in online handel.
Word je één keer misleid, dan kijk je wel uit bij een volgende aankoop—of je koopt gewoon ergens anders.
De wet zegt dat alle belangrijke info duidelijk zichtbaar moet zijn.
Bedrijven mogen je niet expres verwarren.
Alles over prijzen, voorwaarden en kosten moet makkelijk te vinden zijn.
Beïnvloeding van keuzevrijheid
Dark patterns knabbelen aan je vrijheid om zelf te kiezen.
Ze gebruiken psychologische trucs om je tot aankopen te verleiden die je eigenlijk niet wilt.
Iedereen heeft recht op vrije keuzes, zonder druk of misleiding.
Dark patterns creëren valse urgentie of maken het extra moeilijk om ergens vanaf te komen.
Voorbeelden van beperkte keuzevrijheid:
- Lastige uitschrijfprocedures
- Verborgen ‘nee’ knoppen
- Automatische verlengingen
- Druk via nepschaarste
De Digital Services Act verbiedt deze trucs op online platforms.
Bedrijven mogen niet meer nadruk leggen op bepaalde knoppen.
Ze mogen je ook niet steeds opnieuw dezelfde vragen voorschotelen.
Relevante EU-wetgeving en regelgeving
De EU heeft een aantal wetten die je beschermen tegen dark patterns in apps.
De AVG regelt je persoonsgegevens, de richtlijn oneerlijke handelspraktijken verbiedt misleiding, en de Digitale dienstenverordening pakt online platforms aan.
De rol van de AVG (GDPR) bij dark patterns
De AVG beschermt je tegen dark patterns die je persoonsgegevens misbruiken.
Apps moeten vrije en geïnformeerde toestemming vragen voor gegevensverwerking.
Dark patterns die je proberen te foppen bij toestemming zijn niet toegestaan.
Denk aan:
- Vooraf aangevinkte vakjes voor gegevensverwerking
- Misleidende teksten over cookies
- Opties om toestemming in te trekken die diep verstopt zitten
De EDPB heeft aparte richtlijnen voor dark patterns op sociale media.
Hiermee kun je als gebruiker en ontwerper misleiding sneller herkennen.
Confirm shaming blijft een hardnekkig probleem.
Soms zie je teksten als “Nee, ik wil mijn privacy niet beschermen” als je weigert.
Het onsterfelijk account principe is ook niet oké.
Je moet je account en gegevens gewoon kunnen verwijderen, zonder gedoe.
EU-richtlijn oneerlijke handelspraktijken
De richtlijn oneerlijke handelspraktijken is het fundament voor het aanpakken van misleidende app-ontwerpen.
Deze wet verbiedt het misleiden van consumenten bij aankoopbeslissingen.
Misleidende handelspraktijken zijn expliciet verboden.
Apps mogen geen valse info geven over producten, prijzen of beschikbaarheid.
De zwarte lijst noemt praktijken die altijd verboden zijn:
- Bait and switch: adverteren met iets wat niet leverbaar is
- Neppe aftelklokken: valse tijdsdruk opwekken
- Nepreviews: valse beoordelingen plaatsen
De ACM pakt deze trucs actief aan.
In 2022 kreeg Wish een boete voor schijnkortingen en prijsmanipulatie.
Sneak into basket zie je ook vaak.
Apps voegen automatisch extra producten toe aan je winkelwagen zonder dat je het doorhebt.
Digitale dienstenverordening (DSA) en dark patterns
De DSA legt sinds 2024 nieuwe eisen op aan grote online platforms. Deze wet verbiedt het gebruik van dark patterns die mensen manipuleren.
Zeer grote online platforms moeten hun ontwerpen dus aanpassen. Ze mogen geen interfaces bouwen die het gedrag van gebruikers negatief sturen.
De verordening vraagt om meer transparantie over aanbevelingssystemen. Platforms moeten uitleggen hoe hun algoritmes werken en gebruikers echte keuzes geven.
Minderjarigen krijgen extra bescherming. Apps mogen geen reclame tonen die gebaseerd is op profiling van kinderen onder de 18 jaar.
Platforms moeten risicobeoordelingen uitvoeren. Ze onderzoeken welke dark patterns schadelijk zijn voor gebruikers.
De Europese Commissie kan forse boetes uitdelen. Overtredingen kunnen oplopen tot 6% van de wereldwijde omzet.
Boetes en juridische gevolgen bij overtredingen
Bedrijven die dark patterns inzetten riskeren boetes tot wel €900.000 of 10% van hun omzet. Autoriteiten zoals de ACM treden streng op tegen misleiding die consumenten schaadt.
Toezicht en controle door autoriteiten
De Autoriteit Consument & Markt (ACM) houdt scherp toezicht op misleiding door webshops en apps. Ze controleren actief op dark patterns die consumenten op het verkeerde been zetten.
Uit onderzoek van Europese toezichthouders blijkt dat bijna 40% van onderzochte webshops misleidende trucs gebruikt. Dat is behoorlijk veel, eerlijk gezegd.
Bevoegdheden van de ACM:
- Boetes tot €900.000 of 10% van de omzet
- Websites offline halen sinds 2020
- Last onder dwangsom opleggen
- Domeinnamen schrappen
De ACM mag pas websites blokkeren als andere middelen niet werken. Er moet ook sprake zijn van serieuze schade aan consumenten. Een rechter-commissaris moet dit vooraf goedkeuren.
Bekende voorbeelden van opgelegde boetes
De ACM heeft al meerdere bedrijven aangepakt vanwege dark patterns. Zo kreeg een Nederlandse webshop een boete van €100.000 voor nepreviews en het verwijderen van negatieve beoordelingen.
Een verkoper van voedingssupplementen kreeg een last onder dwangsom. Het bedrijf moest direct stoppen met gekochte nepvolgers en nep-likes op Instagram.
TI-84shop zaak:
- Eerste website die offline ging in maart 2024
- Klachten over niet-geleverde producten
- Onbereikbare klantenservice
- Geblokkeerde negatieve recensies
- Domeinnamen geschrapt in april 2024
Voor online platforms zijn de regels nog strenger. De Digital Services Act verbiedt dark patterns helemaal. Overtredingen kunnen leiden tot boetes tot 6% van de wereldwijde jaaromzet.
Impact op ontwikkelaars en bedrijven
Bedrijven moeten hun websites en apps goed controleren op misleidende elementen. De ACM steekt 70 tot 80% van haar onderzoeken in consumentenbescherming.
Risico’s voor bedrijven:
- Hoge boetes
- Reputatieschade
- Website offline
- Verlies van klanten
- Juridische procedures
Online misleiding blijft een speerpunt voor toezichthouders. De ACM heeft aangekondigd extra te letten op bescherming van online consumenten.
Bedrijven doen er verstandig aan te investeren in eerlijke ontwerpkeuzes. Zo voorkom je juridische problemen en bescherm je de band met je klanten.
Hoe worden consumenten misleid door apps?
Apps gebruiken allerlei technieken om mensen onbewust te beïnvloeden en hun gedrag te sturen. Vaak doen ze dat door psychologische druk uit te oefenen en persoonlijke gegevens slim te gebruiken voor misleiding.
Psychologische beïnvloeding en gedragssturing
Apps zetten tijdsdruk in om mensen snel te laten beslissen. Denk aan meldingen als “nog 2 minuten over” of “laatste kans” om je haastig te laten handelen.
Nep-reviews en valse populariteit zijn populair. Apps laten zien dat anderen het product hebben gekocht of positief beoordeeld, terwijl dat vaak niet klopt.
Kleurenpsychologie doet ook mee. Groene knoppen voor gewenste acties springen eruit. Rode of grijze knoppen voor ongewenste keuzes zijn klein of moeilijk te vinden.
Apps maken het lastig om af te melden. Ze verstoppen de afmeldknop of maken het proces onnodig ingewikkeld. Soms vragen ze herhaaldelijk of je echt wilt stoppen.
Gratis proefperiodes veranderen automatisch in betaalde abonnementen. Veel mensen vergeten dit of kunnen niet makkelijk opzeggen.
Gebruik van persoonsgegevens bij misleiding
Apps verzamelen bergen persoonsgegevens om gepersonaliseerde misleiding mogelijk te maken. Ze gebruiken je browsegeschiedenis om precies te weten waar je interesse in hebt.
Locatiegegevens helpen apps om lokale aanbiedingen te tonen die urgent lijken. Ze beweren dat er weinig voorraad is in jouw buurt.
Apps analyseren je gedrag om zwakke momenten te vinden. Ze sturen pushmeldingen op momenten dat je het meest vatbaar bent voor een aankoop.
Cookiegegevens van andere websites worden slim gebruikt. Apps weten wat je elders hebt bekeken en zetten die info in om extra druk uit te oefenen.
Prijzen kunnen verschillen op basis van je persoonlijke gegevens. Sommige mensen krijgen hogere prijzen te zien voor hetzelfde product.
Het effect op het dagelijks internetgebruik
Consumenten doen dagelijks onbewust aankopen door dark patterns. Je bestelt zomaar iets wat je eigenlijk niet wilde.
Abonnementen stapelen zich op zonder dat je het direct merkt. Maandelijkse kosten lopen flink op door verschillende apps en diensten.
Het vertrouwen in het internet daalt. Mensen worden voorzichtiger, maar herkennen misleiding vaak niet.
Veel tijd gaat verloren aan het stopzetten van ongewenste diensten. Je moet vaak bellen of mailen om ergens vanaf te komen.
Financiële schade ontstaat door ongewenste aankopen en abonnementen. Vooral ouderen en kinderen zijn hier extra kwetsbaar voor.
Dit kun je doen tegen dark patterns in apps
Je kunt dark patterns herkennen aan bepaalde signalen en hebt verschillende manieren om misleiding te melden. Er zijn praktische stappen die helpen deze trucs te ontwijken.
Hoe dark patterns te herkennen als gebruiker
Dark patterns herken je aan een paar opvallende kenmerken. Grote knoppen voor opties die data delen springen eruit, en standaard ingeschakelde opties die veel gegevens verwerken zijn een duidelijk signaal.
Veelvoorkomende signalen:
- Afmelden is moeilijker dan aanmelden
- Cookiebanners met afleidende teksten of flauwe grappen
- Verborgen opzegknoppen
- Emotionele druk bij het verlaten van apps
- Overdosis informatie om je te verwarren
Let goed op bij beslissingen die haast lijken te vereisen. Zinnen als “nog maar 2 beschikbaar” of “actie eindigt binnenkort” zijn vaak gewoon trucs.
Apps die blijven vragen om toestemming nadat je geweigerd hebt, gebruiken ook dark patterns. Dit heet je overladen met opties.
Meldingsmogelijkheden voor consumenten
Je kunt dark patterns melden bij verschillende instanties. De Autoriteit Consument en Markt (ACM) behandelt klachten over misleidende praktijken. De Autoriteit Persoonsgegevens pakt privacyschendingen aan.
Waar melden:
- ACM: Voor misleidende reclame en oneerlijke handelspraktijken
- AP: Voor privacyschendingen en cookie-issues
- ConsuWijzer: Voor algemene consumentenvragen
- App stores: Google Play Store en Apple App Store
Maak je melding zo specifiek mogelijk. Screenshots van misleidende schermen helpen enorm. Beschrijf ook de exacte stappen die je hebt doorlopen.
De Europese Commissie werkt ondertussen aan strengere regels. Jouw meldingen bouwen mee aan bewijs tegen bedrijven die dark patterns inzetten.
Praktische tips om misleiding te voorkomen
Je kunt jezelf beschermen door bewust om te gaan met app-instellingen. Check altijd de privacy-instellingen na installatie. Lees in elk geval de belangrijkste delen van de voorwaarden.
Beschermende acties:
- Neem rustig de tijd voor belangrijke keuzes
- Controleer welke data apps verzamelen
- Zet automatische verlengingen uit
- Lees cookiebanners goed
- Gebruik “alles weigeren” knoppen als dat kan
Apps regelmatig updaten helpt bij betere beveiliging. Je kunt ook privacyvriendelijke browsers gebruiken—die blokkeren veel tracking automatisch.
Lees reviews voordat je een app downloadt. Andere gebruikers waarschuwen vaak voor misleiding. Controleer ook altijd de machtigingen die een app vraagt.
Frequently Asked Questions
App-gebruikers en bedrijven zitten met veel vragen over dark patterns en de juridische gevolgen. De Nederlandse ACM kan boetes tot €900.000 opleggen en apps offline halen bij ernstige overtredingen.
Wat zijn de wettelijke gevolgen van het gebruik van dark patterns in mobiele applicaties?
Bedrijven die dark patterns gebruiken in hun apps riskeren boetes tot €900.000 of 10% van de jaarlijkse omzet. De ACM behandelt deze trucs als misleidende handelspraktijken volgens artikel 6:193c van het Burgerlijk Wetboek.
Sinds 2020 mag de ACM malafide apps en websites offline halen. Dat gebeurt alleen bij ernstige schade aan consumenten en als andere maatregelen niet werken.
Voor online platforms geldt de Digital Services Act (DSA). Deze wet verbiedt dark patterns helemaal en kan boetes opleggen tot 6% van de wereldwijde jaaromzet.
Hoe kan ik als consument dark patterns herkennen en vermijden in apps?
Let op countdown timers die je onder druk zetten. Veel apps tonen zo’n timer, maar zodra ‘ie afloopt, begint ‘ie gewoon weer opnieuw of blijft de prijs hetzelfde.
Check de reviews en kijk of ze echt lijken. Nep-reviews zijn vaak kort, vaag of zitten vol met overdreven positieve woorden.
Let op als er automatisch spullen in je winkelmandje verschijnen. Sommige apps voegen verzekeringen of accessoires toe zonder dat je het doorhebt.
Lees popup-berichten altijd goed. Vaak maken ze de “Ja” knop veel groter en opvallender dan de “Nee” knop.
Welke soorten dark patterns worden het meest gebruikt door app-ontwikkelaars?
Sneak-into-basket zie je veel bij shopping apps. Extra producten of diensten verschijnen automatisch in je bestelling.
Valse schaarste is ook een klassieker. Apps zeggen dat er nog maar een paar items zijn, terwijl dat eigenlijk niet klopt.
Nepkortingen proberen je te misleiden over de echte prijs. Ze laten kortingen zien vanaf prijzen die nooit echt hebben bestaan.
Moeilijke uitschrijfprocedures frustreren je als je wilt stoppen met een abonnement. Annuleringsopties zitten verstopt of zijn expres ingewikkeld gemaakt.
Wat zijn de meest recente regelgevingen omtrent misleidende praktijken in digitale interfaces?
De Digital Services Act (DSA) van 2024 pakt dark patterns stevig aan voor online platforms. Grote sociale media en shopping sites moeten zich hieraan houden.
De Data Act geeft nieuwe definities voor manipulatieve ontwerptechnieken. Deze wet draait vooral om bescherming van consumentendata en vrije keuzes.
De European Data Protection Board (EDPB) kwam in 2024 met nieuwe richtlijnen. Die helpen bij het herkennen van dark patterns op sociale media.
Nederlandse toezichthouders werken samen met Europese collega’s. Ongeveer 40% van de onderzochte webshops en apps gebruikt misleidende technieken.
Hoe kunnen bedrijven zich verzekeren dat hun app-ontwerp geen dark patterns bevat?
Test alle gebruikersstromen op transparantie. Elke actie moet duidelijk en vrijwillig zijn.
Maak annuleren net zo makkelijk als aanmelden. Uitschrijven hoort net zo simpel te zijn als inschrijven.
Gebruik echte data voor urgentie en schaarste. Countdown timers en voorraadmeldingen moeten kloppen.
Train ontwikkelteams over consumentenwetgeving. Kennis over misleidende handelspraktijken voorkomt fouten.
Voer regelmatig compliance audits uit. Externe juristen kunnen app-ontwerpen checken op dark patterns.
Welke stappen kan ik ondernemen als ik denk dat een app mij misleidt door gebruik te maken van dark patterns?
Maak screenshots van de misleidende elementen. Bewijs is echt belangrijk als je dark patterns wilt melden bij toezichthouders.
Meld de app bij de Autoriteit Consument & Markt (ACM). Zij kunnen een onderzoek starten en actie ondernemen tegen het bedrijf.
Dien een klacht in bij de app store. Zowel de Google Play Store als de Apple App Store hebben regels tegen misleidende apps.
Vraag een terugbetaling aan bij je bank of betaalverlener. Veel banken bieden gelukkig bescherming als je online bent misleid.
Deel je ervaring op betrouwbare review websites. Zo kun je andere consumenten waarschuwen voor problematische apps—en dat voelt toch wel goed.
