Samenwonen of trouwen (of een geregistreerd partnerschap) is niet alleen een liefdeskeuze; het bepaalt uw rechten en plichten in het dagelijks leven. Wie is eigenaar van de woning en de inboedel? Wie draait op voor schulden? Wat gebeurt er met uw vermogen en uw kinderen als een van u overlijdt? En hoe zit het met pensioen en belastingen? Veel stellen denken dit later te regelen, maar juist gemiste afspraken — geen samenlevingscontract of testament, geen medehuurderschap, geen pensioenaanwijzing — leiden in de praktijk tot onnodige kosten en problemen.
In dit artikel zetten we de 5 belangrijkste juridische verschillen tussen samenwonen en trouwen/partnerschap helder naast elkaar, met praktische tips en advies van de advocaten van Law & More. Per onderwerp leest u: wat het verschil is, welke fouten vaak worden gemaakt, wat u nu moet regelen en hoe we kunnen helpen. We behandelen: 1) juridische status en basisbescherming, 2) vermogen, schulden en aansprakelijkheid, 3) wonen: huur- en koopwoning, 4) erfrecht en erfbelasting, en 5) pensioen en fiscaal partnerschap. Zo maakt u een weloverwogen keuze — en regelt u het meteen goed.
1. Juridische status en basisbescherming (met advies van Law & More)
De juridische kant van samenwonen en trouwen bepaalt welke bescherming u automatisch heeft en wat u zélf moet regelen. Het verschil zit vooral in de wettelijke verbintenis (huwelijk/geregistreerd partnerschap) versus de contractuele vorm (samenlevingscontract).
Wat is het verschil
Bij een huwelijk of geregistreerd partnerschap ontstaat een wettelijke verbintenis met standaardrechten en -plichten. Bij samenwonen geldt die basisbescherming niet automatisch en moet u die vastleggen.
- Huwelijk/partnerschap: wettelijke zorg- en onderhoudsplicht, vaak automatische positie als erfgenaam, automatisch fiscaal partnerschap, en het wettelijke toestemmingsvereiste (art. 1:88 BW) bij ingrijpende rechtshandelingen zoals verkoop van de gezinswoning.
- Samenwonen: geen wettelijke partners volgens de wet; geen onderhoudsplicht of erfgenamenstatus zonder afspraken; fiscaal partnerschap alleen als aan voorwaarden is voldaan; géén toestemmingsvereiste bij verkoop (minder bescherming).
Veelgemaakte fouten
Verkeerde aannames zorgen vaak voor gaten in uw bescherming.
- Denken dat samenwonen “hetzelfde” beschermt als trouwen.
- Geen testament of verblijvingsbeding, waardoor de partner niets erft.
- Geen (notarieel) samenlevingscontract met zorgverplichting, waardoor fiscale en juridische voordelen ontbreken.
- Ouderlijk gezag niet geregeld bij ongehuwd samenwonen: erkenning is nodig; automatisch gezamenlijk gezag geldt vooral bij erkenning vanaf 1 januari 2023.
Wat u nu moet regelen
Leg uw basis vast en voorkom discussies als het spannend wordt.
- Samenwoners: notarieel samenlevingscontract (inclusief wederzijdse zorgverplichting), testament(en), en zo nodig een verblijvingsbeding voor gezamenlijke bezittingen; erkenning en (indien nodig) gezamenlijk gezag voor kinderen.
- Gehuwd/partnerschap: check of huwelijkse/partnerschapsvoorwaarden nodig zijn en actualiseer uw testament(en) en volmachten.
- Beiden: verifieer uw status als fiscaal partner en stem uw administratie daarop af.
Hoe Law & More helpt
Wij zetten uw uitgangspositie scherp neer en dichten gaten in uw basisbescherming.
- Analyse & advies: heldere uitleg van uw rechten/plichten en risico’s.
- Contractreview & -opzet: samenlevingscontracten en (huwelijks/partnerschaps)afspraken beoordelen of opzetten, en afstemmen met de notaris.
- Life events-proof: planning voor kinderen, woning en nalatenschap.
- Procederen/mediation: als afspraken ontbreken of worden betwist.
2. Vermogen, schulden en aansprakelijkheid
Hier raakt de juridische kant van samenwonen en trouwen uw portemonnee direct. Wie is eigenaar van wat en wie draait op voor welke schuld? De standaardregels verschillen wezenlijk, en een misser werkt vaak jaren door bij aankoop, scheiding of overlijden.
Wat is het verschil
De wettelijke positie bij huwelijk/partnerschap is anders dan bij samenwonen. Begrijp deze basis voordat u koopt, leent of tekent.
- Huwelijk/partnerschap: zonder voorwaarden geldt een gemeenschap van goederen; vóór 1-1-2018 algeheel, daarna beperkt (volgens wet en trouwdatum).
- Aansprakelijkheid gehuwden: niet automatisch voor elkaars schulden, behalve bij huishoudelijke schulden of medeondertekening; bij gemeenschap is de verhaalsruimte van schuldeisers groter.
- Samenwonen: vermogens blijven gescheiden; alleen gezamenlijke aankopen zijn gemeenschappelijk. Aansprakelijk voor eigen schulden, behalve bij gezamenlijke leningen of financiering van een gemeenschappelijk goed.
Veelgemaakte fouten
Kleine vergissingen zorgen voor grote financiële gevolgen. Dit zien wij het vaakst misgaan.
- Regime niet checken: onduidelijkheid over (beperkte) gemeenschap versus algehele gemeenschap op basis van trouwdatum.
- Geen bewijsvoering: geen administratie van wie wat kocht of betaalde; eigendom is dan lastig te bewijzen.
- Onbezonnen tekenen: medeondertekenen voor een lening zonder afspraken over interne draagplicht of verhaal.
Wat u nu moet regelen
Met heldere afspraken voorkomt u ruzie en rechtszaken bij een breuk of overlijden.
- Huwelijk/partnerschap: stel huwelijkse/partnerschapsvoorwaarden op of actualiseer ze; leg toe-/uittreding en verrekening vast.
- Samenwonen: maak een notarieel samenlevingscontract met kostenverdeling, eigendomsverhoudingen en uitkoop-/afwikkelafspraken.
- Bewijs & administratie: bewaar rekeningen, aankoopnota’s en leningsdocumenten; leg ieders aandeel in woning en hypotheek vast.
Hoe Law & More helpt
Wij maken uw risico’s direct inzichtelijk en borgen ze contractueel.
- Quickscan aansprakelijkheden: huidige en toekomstige schuldrisico’s, inclusief huishoudelijke schulden en gezamenlijke leningen.
- Maatwerkdocumenten: opstellen/onderhandelen over voorwaarden en samenlevingscontracten, afgestemd op uw situatie.
- Exit-proofing: duidelijke verdelingsafspraken, vergoedingsrechten en regresregelingen om discussies later te voorkomen.
3. Wonen: huur- en koopwoning
De woning is vaak uw grootste bezit én uw thuis. Juist hier botst de juridische kant van samenwonen en trouwen: mag u blijven wonen na een breuk of overlijden, wie beslist over verkoop en hoe verdeelt u (over)waarde?
Wat is het verschil
Bij huwelijk of geregistreerd partnerschap krijgt u wettelijke woonbescherming die samenwoners zelf moeten regelen.
- Huur: gehuwd/partners zijn automatisch medehuurder als u er beiden woont; ook bij tijdelijke scheiding blijft dat zo. Samenwoners zijn alleen (mede)huurder als dit in het contract staat; anders medehuurderschap aanvragen.
- Koop: gehuwd/partners zijn beiden eigenaar als samen gekocht; kocht één partner, dan hangt eigendom af van het regime en voorwaarden (na 1-1-2018 vaak beperkt gemeenschap; “meestal” gezamenlijk als tijdens het huwelijk gekocht). Samenwoners: eigendom volgt de akte; maak afspraken over kosten en (over)waarde; niet-eigenaar kan een tijdelijk gebruiksrecht afspreken.
- Toestemmingsvereiste: echtgenoten hebben elkaars toestemming nodig voor o.a. verkoop van de gezinswoning (art. 1:88 BW); dit geldt niet voor samenwoners.
Veelgemaakte fouten
Stellen verliezen woonrechten of waarde door gemiste formaliteiten.
- Geen medehuurderschap aangevraagd bij samenwonen.
- Geen afspraken over (over)waarde en uitkoop in een samenlevingscontract.
- Onheldere eigendomsaandelen en draagplicht bij hypotheek en verbouwingen.
Wat u nu moet regelen
Borg uw woonpositie en verdeling voordat er stress ontstaat.
- Samenwoners: vraag medehuurderschap aan; leg in een notarieel samenlevingscontract kosten, eigendomsaandelen, uitkoop en een verblijvings-/gebruiksrecht vast.
- Gehuwd/partners: check uw regime en eventuele voorwaarden; leg procedures voor toestemming en verkoop vast.
- Beiden: leg schriftelijk vast wie welk deel van de hypotheek en woonlasten draagt.
Hoe Law & More helpt
Wij beschermen uw woonrechten en waarde, nu en bij een exit.
- Huurpositie-check en aanvragen medehuurderschap.
- Koopwoning-due diligence: titels, regime, vergoedingsrechten.
- Maatwerkclausules voor (over)waarde, uitkoop en gebruiksrecht.
- Afstemming met notaris/verhuurder en, indien nodig, procederen of mediëren.
4. Erfrecht en erfbelasting
Overlijden zet uw relatie juridisch op scherp: wie erft wat, en hoeveel erfbelasting betaalt de langstlevende? Bij de juridische kant van samenwonen en trouwen verschillen uitkomsten sterk; verkeerde aannames kosten snel veel geld of zelfs de woning.
Wat is het verschil
Bij huwelijk/partnerschap is bescherming grotendeels wettelijk geregeld; samenwoners moeten dit zelf vastleggen.
- Huwelijk/partnerschap: de langstlevende erft op grond van de wet de gehele nalatenschap (wettelijke verdeling) en voldoet de schulden.
- Erfbelasting gehuwden/partners: ruime partnervrijstelling (2025: €804.698); het meerdere belast tegen 10%/20%.
- Samenwoners: geen erfgenamen zonder testament. Partnervrijstelling en lager tarief alleen bij voldoen aan voorwaarden (meestal 5 jaar; te verkorten tot 6 maanden met een notarieel samenlevingscontract met wederzijdse zorgverplichting). Verblijvingsbeding nodig voor gezamenlijke goederen.
Veelgemaakte fouten
Kleine missers hebben grote gevolgen voor erfgenamen en liquiditeit.
- Geen testament/verblijvingsbeding, waardoor de partner niets erft en mogelijk niet kan blijven wonen.
- Denken dat de partnervrijstelling automatisch geldt voor samenwoners.
- Schulden en vorderingen niet in kaart, waardoor de langstlevende betalingen onderschat.
Wat u nu moet regelen
Minimaliseer erfbelasting en maximaliseer rechtszekerheid.
- Samenwoners: notarieel samenlevingscontract met wederzijdse zorg + testament(en) met langstlevende-regeling + verblijvingsbeding.
- Gehuwd/partners: bepaal of u wilt afwijken van de wettelijke verdeling en actualiseer uw testamenten.
- Beiden: controleer of u voor de erfbelasting als partners kwalificeert.
Hoe Law & More helpt
Wij koppelen erfrechtelijke bescherming aan fiscale efficiëntie.
- Erfrecht/erfbelasting-scan: erfposities, vrijstellingen en tarieftoepassing (10%/20%).
- Maatwerkdocumenten: testamenten en samenlevingscontracten, afgestemd met de notaris.
- Afwikkeling en geschillen: begeleiding van nalatenschappen en, indien nodig, procederen.
5. Pensioen en fiscaal partnerschap
Pensioen en belastingen bepalen vaak de stille winst of het dure risico van uw relatievorm. Juist hier laat de juridische kant van samenwonen en trouwen de grootste verschillen zien: wie krijgt partnerpensioen, hoe verdeelt u ouderdomspensioen bij scheiding en wanneer bent u fiscaal partner?
Wat is het verschil
Bij huwelijk of geregistreerd partnerschap ontstaat automatisch een wettelijke positie; samenwoners moeten dit actief regelen bij uitvoerders en Belastingdienst.
- Pensioen: gehuwden hebben vaak automatisch recht op elkaars pensioenvoorzieningen; samenwoners moeten de partner expliciet als begunstigde aanmelden, vaak met notarieel samenlevingscontract.
- Scheiding: gehuwden/partners vallen onder de Wet pensioenverevening bij scheiding; samenwoners hebben geen automatische verdeling.
- Fiscaal: gehuwden zijn automatisch fiscaal partner; samenwoners alleen als zij aan voorwaarden voldoen (bijv. gezamenlijk kind, notarieel contract of gezamenlijke eigen woning).
Veelgemaakte fouten
Zonder bevestiging of bewijs blijven rechten onbenut of vallen ze weg.
- Geen partneraanmelding bij de pensioenuitvoerder.
- Aannemen dat fiscaal partnerschap vanzelf geldt bij samenwonen.
- Verevening vergeten of verkeerd ingeschat bij relatiebreuk.
Wat u nu moet regelen
Zet uw rechten zwart op wit en voorkom gemiste voordelen of toeslagterugvorderingen.
- Meld uw partner aan bij alle pensioenuitvoerders; check vereisten (vaak notarieel samenlevingscontract).
- Leg pensioenverdeling vast in voorwaarden of samenlevingscontract.
- Controleer fiscaal partnerschap en optimaliseer aangifte (verdeling van inkomsten/aftrekposten), met oog voor minder toeslagen en één eigen-woningregeling.
Hoe Law & More helpt
Wij maken uw pensioen- en fiscale positie inzichtelijk en borgen die contractueel.
- Pensioencheck: partnerrechten, verevening en gevolgen bij breuk.
- Contracten op maat: clausules over pensioen en verrekening opnemen/actualiseren.
- Fiscale optimalisatie: beoordelen partnerschap, aangiftekeuzes en risico’s rond toeslagen en hypotheekrenteaftrek.
Kort samengevat
Trouwen of een geregistreerd partnerschap geeft u automatische basisbescherming: wettelijke zorgplichten, medehuurderschap, (beperkte) gemeenschap van goederen, erfrechtelijke bescherming, partnerpensioen en fiscaal partnerschap. Samenwoners moeten die bescherming actief organiseren. Zonder notariële en fiscale afspraken lopen partners onnodige risico’s op verlies van woonrechten, vermogen, pensioenrechten en fiscale voordelen.
- Kies uw regime: notarieel samenlevingscontract óf huwelijkse/partnerschapsvoorwaarden.
- Bescherm de langstlevende: testament(en) + eventueel verblijvingsbeding.
- Borg woonrechten en waarde: medehuurderschap en heldere eigendoms-/uitkoopafspraken.
- Zeker van pensioenrechten: partneraanmelding en afspraken over verdeling.
- Optimaliseer belasting: check fiscaal partnerschap en verdeling van posten.
Wilt u zekerheid, scenario’s en waterdichte documenten? De advocaten van Law & More vertalen uw wensen in juridische en fiscale bescherming, afgestemd met de notaris waar nodig. Plan een gratis kennismakingsgesprek via Law & More.
