Netcongestie: mag een netbeheerder je aansluiting weigeren? Uitleg en juridisch kader

Nederland kampt steeds vaker met netcongestie. Hierdoor krijgen bedrijven en huiseigenaren te horen dat hun gewenste elektriciteitsaansluiting niet mogelijk is.

Deze situatie roept de vraag op of netbeheerders zomaar aansluitingen kunnen weigeren en wat de wet daarover zegt.

Netbeheerders zijn wettelijk verplicht om een fysieke aansluiting te leveren, maar mogen transportrechten weigeren wanneer het elektriciteitsnet de gevraagde capaciteit niet aankan. Dit onderscheid tussen aansluiting en transport zorgt regelmatig voor verwarring en rechtszaken.

De juridische regels rond netcongestie zijn complex. De gevolgen verschillen sterk tussen grote en kleine verbruikers.

Wat is netcongestie en waarom ontstaat het?

Netcongestie ontstaat wanneer het elektriciteitsnet overbelast raakt door te veel vraag naar stroom of te veel aanbod van duurzame energie. De energietransitie en fysieke beperkingen van het stroomnet versterken deze problemen.

Definitie en oorzaken van netcongestie

Netcongestie betekent dat het stroomnet op bepaalde momenten en plaatsen te druk wordt. Het elektriciteitsnet kan dan de hoeveelheid stroom die wordt gevraagd of aangeboden niet meer aan.

Er bestaan twee hoofdvormen van netcongestie:

• Afnamecongestie: Er wordt meer stroom gevraagd dan het net kan leveren
• Opwekcongestie: Er wordt meer stroom opgewekt dan het net kan opnemen

Afnamecongestie gebeurt vaak op koude winteravonden. Dan gaan veel apparaten tegelijk aan: warmtepompen, elektrische auto’s, kookplaten en andere huishoudelijke apparaten.

Opwekcongestie ontstaat juist op zonnige dagen. Zonnepanelen produceren dan veel stroom, maar deze kan niet altijd direct worden gebruikt of afgevoerd via het net.

De impact van de energietransitie en duurzame energie

De energietransitie zorgt voor meer druk op het elektriciteitsnet. Nederlanders gebruiken steeds minder gas en meer stroom voor verwarming, koken en transport.

Belangrijke veranderingen:

• Elektrische warmtepompen vervangen gasketels
• Elektrische auto’s worden populairder
• Meer huishoudens krijgen zonnepanelen
• Inductiekookplaten vervangen gaskookplaten

Deze elektrificatie is goed voor het milieu. Het zorgt voor minder CO2-uitstoot en schonere lucht.

Maar het stroomnet was niet gebouwd voor zoveel elektrisch gebruik. Duurzame energie zoals zon en wind is ook minder voorspelbaar.

Op zonnige dagen maken zonnepanelen veel stroom. Op windstille dagen produceren windmolens weinig energie.

Deze schommelingen maken het moeilijk om vraag en aanbod in balans te houden.

Fysieke congestie en capaciteitsproblemen

Het Nederlandse elektriciteitsnet heeft fysieke beperkingen. De kabels, transformatoren en andere onderdelen kunnen maar een bepaalde hoeveelheid stroom aan.

Het net bestaat uit drie delen:

• Hoogspanningsnet: Voor grootverbruikers zoals fabrieken
• Middenspanningsnet: Voor bedrijven en wijken
• Laagspanningsnet: Voor huishoudens

Congestieproblemen komen nu vooral voor op het hoog- en middenspanningsnet. Doordat deze netten met elkaar verbonden zijn, ontstaan ook problemen op het laagspanningsnet.

In sommige regio’s is de capaciteit van het net te klein. Vooral in Gelderland, Utrecht en Flevoland ontstaan knelpunten.

Hier duurt het langer om nieuwe of zwaardere aansluitingen te krijgen. Het uitbreiden van het net kost tijd.

Nieuwe kabels leggen, transformatoren plaatsen en vergunningen krijgen kan jaren duren.

Wettelijk kader: aansluitplicht en transportplicht

De Nederlandse wet maakt een duidelijk onderscheid tussen het recht op een fysieke aansluiting en het recht op transport van elektriciteit. Deze rechten zijn vastgelegd in verschillende artikelen van de Elektriciteitswet 1998 en worden verder uitgewerkt door de ACM.

Verschil tussen aansluitplicht en transportplicht

De aansluitplicht en transportplicht zijn twee afzonderlijke wettelijke verplichtingen. Ze werken onafhankelijk van elkaar.

De aansluitplicht betekent dat een netbeheerder verplicht is om iedereen die daarom vraagt fysiek aan te sluiten op het elektriciteitsnet. Deze verplichting is absoluut.

De wet geeft geen uitzonderingen. De transportplicht gaat over het daadwerkelijk leveren van elektriciteit door het net.

Een netbeheerder moet voldoende capaciteit beschikbaar stellen voor transport. Het verschil is belangrijk bij netcongestie.

Een bedrijf kan wel een aansluiting krijgen maar geen transportcapaciteit. Dan zit er fysiek een kabel maar kan er geen stroom doorheen.

Praktische gevolgen:

• Aansluiting: altijd verplicht
• Transport: kan worden geweigerd bij congestie
• Beide rechten kunnen apart worden afgedwongen

Relevante artikelen uit de Elektriciteitswet 1998

Artikel 23 van de Elektriciteitswet 1998 regelt de aansluitplicht. Het artikel stelt dat netbeheerders verplicht zijn om aansluitingen te maken zonder discriminatie tussen verzoekers.

Artikel 24 behandelt de transportplicht. Lid 2 van dit artikel geeft netbeheerders het recht om transport te weigeren.

Dit mag alleen bij bewezen fysieke congestie. De wet maakt onderscheid tussen daadwerkelijke en contractuele congestie.

Alleen bij fysieke problemen in het net mag transport worden geweigerd. Papieren tekorten tellen niet.

Belangrijke bepalingen:

• Geen weigeringsgronden voor aansluitingen
• Transportweigering alleen bij fysieke congestie
• Netbeheerders moeten eerst alle maatregelen uitputten

De rol van de Netcode Elektriciteit en ACM

De Autoriteit Consument & Markt (ACM) houdt toezicht op de naleving van aansluit- en transportplichten. De ACM geeft richtlijnen over wanneer netbeheerders mogen weigeren.

De Netcode Elektriciteit bevat technische regels voor aansluitingen en transport. Deze code werkt de wettelijke verplichtingen verder uit in praktische voorschriften.

De ACM heeft het document ‘Vragen en antwoorden Transportschaarste’ gepubliceerd. Dit geeft duidelijkheid over rechten en plichten van alle partijen in het elektriciteitsnetwerk.

ACM-taken:

• Toezicht op naleving wettelijke plichten
• Beoordeling van weigeringsbesluiten
• Handhaving van non-discriminatie regels

Netbeheerders moeten hun beslissingen kunnen rechtvaardigen aan de ACM. Bij geschillen kunnen partijen een procedure starten.

Wanneer mag een netbeheerder je aansluiting of transport weigeren?

Netbeheerders hebben strenge juridische grenzen voor het weigeren van aansluitingen en transport. Ze moeten altijd een fysieke aansluiting leveren, maar mogen transport weigeren als het net overbelast is.

Juridische voorwaarden voor weigering

De Elektriciteitswet 1998 verplicht netbeheerders om iedereen toegang te geven tot het elektriciteitsnet. Een fysieke aansluiting mag nooit geweigerd worden.

Transport is anders geregeld. Netbeheerders mogen transportrechten alleen weigeren bij bewezen netcongestie.

Belangrijke voorwaarden voor transportweigering:

• Er moet daadwerkelijk fysieke congestie zijn
• Alle andere maatregelen zijn uitgeput
• De weigering moet technisch onderbouwd zijn

De wet maakt een duidelijk onderscheid tussen aansluiting en transport. Dit beschermt consumenten tegen willekeurige weigeringen.

Proces van congestiemanagement en onderzoek

Voor transportweigering moeten netbeheerders een uitgebreid onderzoek doen. Ze moeten bewijzen dat het net de extra belasting niet aankan.

Het congestiemanagement proces heeft vaste stappen:

1. Technische analyse van transportcapaciteit
2. Onderzoek naar mogelijke oplossingen
3. Beoordeling van netuitbreidingen
4. Documentatie van bevindingen

Netbeheerders moeten alle beschikbare maatregelen uitputten voordat ze transport weigeren. Dit kan netversterking of andere technische oplossingen omvatten.

De ACM controleert of netbeheerders deze stappen correct volgen. Bedrijven kunnen bezwaar maken tegen onterechte weigeringen.

Verantwoordelijkheden van netbeheerders bij afwijzing

Bij transportweigering hebben netbeheerders zware verantwoordelijkheden. Ze moeten hun besluit grondig motiveren en documenteren.

Verplichte acties bij weigering:

• Schriftelijke onderbouwing van technische problemen

• Overzicht van onderzochte alternatieven

• Tijdslijn voor mogelijke oplossingen

• Transparante communicatie over wachtlijsten

Netbeheerders moeten ook alternatieve oplossingen zoeken. Ze kunnen bijvoorbeeld tijdelijke transportcapaciteit aanbieden of prioritering toepassen.

Bestaande en nieuwe klanten hebben gelijke rechten op transport. Netbeheerders mogen geen willekeurig onderscheid maken tussen aanvragers.

Uitzonderingen, prioritering en recente rechtspraak

Hoewel de aansluitplicht in principe absoluut is, heeft de ACM een prioriteringskader ontwikkeld voor schaarse netcapaciteit. Rechtbanken zoals Rechtbank Gelderland hebben belangrijke uitspraken gedaan over wanneer netbeheerders aansluitingen mogen weigeren.

Wie krijgt voorrang bij schaarse capaciteit?

De ACM heeft een prioriteringskader ingesteld dat bepaalt wie voorrang krijgt bij netcongestie. Dit systeem verdeelt aanvragen in verschillende categorieën.

Wooneenheden met grote netaansluitingen krijgen hoge prioriteit. De Tweede Kamer nam een motie aan om deze groep voorrang te geven, maar kan dit niet afdwingen.

Prioriteitsvolgorde:

• Woningbouw projecten

• Essentiële voorzieningen

• Bedrijven met maatschappelijk belang

• Overige commerciële projecten

Geothermie en waterstofprojecten vormen een aparte categorie. De ACM evalueert verzoeken over deze projecten pas uiterlijk in oktober 2026.

Netbeheerders zoals Liander en Enexis moeten deze prioriteiten hanteren bij het beoordelen van aansluitverzoeken. De capaciteitskaart toont waar nog ruimte beschikbaar is op het elektriciteitsnet.

Uitzonderingsgronden in de praktijk

De Elektriciteitswet biedt officieel geen uitzonderingsgronden voor de aansluitplicht. Toch ontstaan er praktische situaties waarbij netbeheerders aansluitingen uitstellen of weigeren.

Netbeheerder Liander moet eerst alle mogelijkheden uit artikel 9.6 Netcode elektriciteit onderzoeken voordat transport geweigerd mag worden. Dit betekent dat technische oplossingen eerst verkend moeten worden.

Praktische beperkingen:

• Fysieke capaciteitstekorten

• Lange wachttijden voor uitbreiding

• Technische haalbaarheid

De ACM heeft op 18 april 2024 nieuwe maatregelen aangekondigd om netcongestie aan te pakken. Alternatieve transportrechten vormen een belangrijk onderdeel van deze aanpak.

Netbeheerders moeten aantonen dat alle redelijke alternatieven zijn onderzocht voordat een aansluiting definitief wordt geweigerd.

Recente uitspraken van onder andere Rechtbank Gelderland

Rechtbank Gelderland heeft verschillende belangrijke uitspraken gedaan over netcongestie en aansluitingsrechten. Deze uitspraken verduidelijken de grenzen van wat netbeheerders mogen weigeren.

Het College van Beroep voor het bedrijfsleven (CBb) onderstreept dat netcongestie vooral een juridisch en maatschappelijk verdelingsvraagstuk is. De vraag wie schaarse ruimte op het net krijgt staat centraal.

Belangrijke rechtsprincipes:

• Aansluitplicht blijft bestaan ondanks congestie

• Netbeheerders moeten alle alternatieven onderzoeken

• Discriminatie tussen verzoekers is verboden

Rechtbanken benadrukken dat netbeheerders transparant moeten zijn over hun beslissingen. De motivering voor weigering of uitstel moet duidelijk onderbouwd zijn.

Vele rechtbanken hebben zich inmiddels uitgelaten over het recht op aansluiting en transport. Deze uitspraken zorgen voor meer duidelijkheid over wanneer weigeringen rechtmatig zijn.

Gevolgen voor grootverbruik en kleinverbruik aansluitingen

Netbeheerders hanteren verschillende regels voor groot- en kleinverbruikers bij netcongestie. Grootverbruikers ondervinden vaak directe weigeringen, terwijl kleinverbruikers bescherming genieten onder specifieke wettelijke bepalingen.

Weigering en beperkingen voor grootverbruik

Grootverbruikers krijgen de zwaarste klappen bij netcongestie. Netbeheerders kunnen hun aansluitingen weigeren zonder uitgebreide juridische procedures.

Definitie grootverbruik:

• Elektriciteit: meer dan 3x80A (circa 55 kW)
• Gas: meer dan 40 m³ per uur

Bedrijven met grootverbruikaansluitingen komen automatisch op wachtlijsten terecht. Deze wachtlijsten kunnen jaren duren.

Sommige bedrijven wachten al sinds 2022 op uitbreiding van hun aansluiting. Bestaande grootverbruikers kunnen hun aansluiting niet verzwaren.

Dit betekent dat uitbreiding van bedrijfsactiviteiten vaak onmogelijk wordt.

Gevolgen voor aangeslotenen:

• Productiebeperking door onvoldoende stroomcapaciteit

• Uitstel van investeringsplannen

• Gedwongen verhuizing naar gebieden zonder netcongestie

Situationele uitdagingen bij kleinverbruik

Kleinverbruikers hebben meer juridische bescherming, maar ondervinden alsnog problemen. Huishoudens en kleine bedrijven vallen onder de ATO (Algemene Transportvoorwaarden).

Bescherming kleinverbruikers:

• Recht op basisaansluiting

• Beperkte mogelijkheden tot weigering door netbeheerder

• Voorrang bij beschikbare capaciteit

Nieuwe woningen krijgen soms geen tijdige aansluiting. Bouwprojecten lopen vertraging op omdat bouwstroom ontbreekt.

Huiseigenaren kunnen hun aansluiting niet uitbreiden voor elektrisch koken of warmtepompen.

Praktische problemen:

• Vertraagde oplevering nieuwbouwprojecten

• Beperkte mogelijkheden voor verduurzaming

• Wachtlijsten voor aansluitingsverzwaring

De netbeheerder moet kleinverbruikers alternatieve oplossingen bieden. Dit kan tijdelijke aansluitingen of gefaseerde uitbreiding betekenen.

Oplossingsrichtingen voor het omgaan met netcongestie

Bedrijven kunnen verschillende strategieën inzetten om netcongestie te omzeilen, van technische alternatieven tot praktische aanpassingen in energiegebruik.

Netbeheerders werken tegelijkertijd aan structurele oplossingen om de transportcapaciteit te vergroten.

Alternatieven zoals congestiemanagement en netverzwaring

Congestiemanagement biedt flexibele oplossingen voor bedrijven die last hebben van netcongestie. Deze methode spreidt energiegebruik over verschillende tijdstippen om piekbelasting te vermijden.

Voorbeelden van congestiemanagement zijn:

• Energiegebruik verplaatsen naar daluren

• Batterijopslag installeren voor piekmomenten

• Smart grid technologie gebruiken

Netverzwaring vormt de langetermijnoplossing van netbeheerders. Dit proces vergroot de transportcapaciteit door nieuwe kabels en transformatorstations te plaatsen.

Netverzwaring kost vaak jaren om te realiseren. De kosten zijn hoog en de planning complex vanwege vergunningen en ruimtegebrek.

Praktische stappen voor ondernemers en aangeslotenen

Ondernemers kunnen zelf stappen nemen om netcongestie te verminderen of te omzeilen.

Energiegebruik optimaliseren:

• Machines buiten piekmomenten gebruiken

• LED-verlichting en efficiënte apparatuur installeren

• Energiemonitoring systemen plaatsen

Groepscontracten sluiten bieden een alternatief voor individuele aansluitingen. Meerdere bedrijven delen gezamenlijk contractvermogen met de netbeheerder.

Deze aanpak staat ook bekend als een energiehub. Bedrijven in hetzelfde gebied bundelen hun krachten om transportcapaciteit te delen.

Vanaf oktober 2024 krijgen projecten die netcongestie verminderen voorrang bij nieuwe aansluitingen.

De rol van netbeheerders bij oplossingen

Netbeheerders dragen de hoofdverantwoordelijkheid voor het uitbreiden van het elektriciteitsnet. Ze investeren miljarden in nieuwe infrastructuur om de groeiende vraag bij te houden.

Investeringen in netuitbreiding:

• Nieuwe hoogspanningslijnen aanleggen

• Transformatorstations uitbreiden

• Ondergrondse kabels vervangen

Netbeheerders kunnen tijdelijke oplossingen aanbieden tijdens wachttijden. Ze beoordelen aanvragen op basis van beschikbare transportcapaciteit en technische mogelijkheden.

Congestieverzachters krijgen speciale behandeling. Dit zijn initiatieven die bijdragen aan een betere verdeling van stroomcapaciteit in het net.

De netbeheerder beslist welke projecten kwalificeren als congestieverzachter op basis van hun impact op de netbelasting.

Veelgestelde Vragen

Netbeheerders moeten zich houden aan strikte wettelijke regels bij het weigeren van aansluitingen. De Elektriciteitswet biedt kaders voor wanneer weigering toegestaan is en welke rechten klanten hebben.

Wat zijn de wettelijke gronden waarop een netbeheerder een nieuwe aansluiting kan weigeren?

Een netbeheerder mag alleen een aansluiting weigeren bij fysieke netcongestie. Dit betekent dat het elektriciteitsnet technisch vol is en geen extra capaciteit heeft.

De Energiewet bepaalt dat weigering alleen mag als er onvoldoende transportcapaciteit beschikbaar is. De netbeheerder moet kunnen aantonen dat er werkelijk geen ruimte is op het net.

Discriminatie tussen aanvragers is niet toegestaan. Alle aanvragen moeten op dezelfde manier behandeld worden volgens de wettelijke regels.

Welke stappen kan ik ondernemen als mijn aanvraag voor aansluiting op het elektriciteitsnet is afgewezen?

De aanvrager kan bezwaar maken bij de netbeheerder zelf. Dit moet schriftelijk gebeuren binnen de gestelde termijn.

Als het bezwaar niet helpt, kan men naar de rechter stappen. Rechtbanken controleren of de netbeheerder zich aan de wet heeft gehouden.

De ACM kan ook worden ingeschakeld voor klachten. Zij houden toezicht op de naleving van energiewetten door netbeheerders.

Op welke manier wordt bepaald of het elektriciteitsnet vol is en geen ruimte heeft voor nieuwe aansluitingen?

Netbeheerders meten de huidige belasting van het elektriciteitsnet. Ze vergelijken dit met de maximale capaciteit die technisch mogelijk is.

Er moet sprake zijn van daadwerkelijke fysieke congestie. Dit betekent dat het net echt geen extra stroom meer kan verwerken zonder problemen.

De netbeheerder moet dit kunnen bewijzen met technische gegevens. Vermoedens of toekomstige problemen zijn niet voldoende als grond voor weigering.

Is het mogelijk om bezwaar te maken tegen een beslissing over netcongestie door de netbeheerder?

Ja, bezwaar maken tegen een weigering is altijd mogelijk. De netbeheerder moet duidelijk uitleggen waarom de aansluiting geweigerd wordt.

Het bezwaar moet binnen zes weken na de beslissing ingediend worden. Dit gebeurt schriftelijk bij dezelfde netbeheerder die de aanvraag heeft afgewezen.

Als het bezwaar wordt afgewezen, kan men naar de bestuursrechter. De rechter kijkt of de wettelijke regels correct zijn toegepast.

Welke alternatieven zijn er beschikbaar als een aansluiting op het huidige energienet niet mogelijk is vanwege netcongestie?

Aanvragers komen op een wachtlijst terecht in congestiegebieden. Ze krijgen een aansluiting zodra er weer ruimte komt op het net.

Tijdelijke oplossingen kunnen soms helpen. Denk aan batterijopslag of aangepaste stroomverbruikspatronen om de piekmomenten te vermijden.

In sommige gevallen is uitbreiding van het net mogelijk. Dit duurt echter vaak jaren en hangt af van de plannen van de netbeheerder.

Hoe wordt prioriteit gegeven aan aanvragen voor netwerkaansluitingen in gebieden met beperkte netcapaciteit?

Aanvragen worden meestal behandeld op volgorde van binnenkomst.

Wie het eerst een aanvraag indient, krijgt voorrang op latere aanvragers.

Netbeheerders hebben een inspanningsverplichting om aansluitingen binnen redelijke termijn te realiseren.

De wet maakt geen onderscheid tussen verschillende soorten klanten.

Bedrijven en particulieren krijgen dezelfde behandeling bij aanvragen voor netaansluitingen.