TBS of straf? Wat bepaalt het verschil? Alles wat je moet weten

TBS en straf. Mensen halen ze regelmatig door elkaar, maar het zijn echt totaal verschillende dingen. Veel mensen denken dat TBS gewoon een andere vorm van gevangenisstraf is. Dat klopt niet.

TBS is geen straf maar een beveiligingsmaatregel. Het draait om behandeling en bescherming van de samenleving.

Een gevangenisstraf is bedoeld als vergelding. TBS probeert juist de psychische problemen aan te pakken die tot het misdrijf hebben geleid.

De rechter kijkt naar de geestelijke toestand van de dader en het risico op herhaling. Op basis daarvan kiest hij voor straf of TBS.

Het verschil tussen TBS en straf heeft grote gevolgen voor hoe lang iemand vastzit en welke zorg hij krijgt. TBS kan veel langer duren dan een gewone gevangenisstraf.

Het fundamentele verschil tussen TBS en straf

TBS is dus geen straf. Het is een maatregel die draait om behandeling en het beschermen van anderen.

Een straf focust vooral op vergelding en afschrikking. TBS richt zich vooral op het voorkomen van herhaling door behandeling van psychische stoornissen.

Definitie van straf en TBS

Een straf is eigenlijk gewoon een sanctie van de rechter als vergelding voor wat je hebt gedaan. De gevangenisstraf heeft een duidelijk eindpunt.

TBS betekent Terbeschikkingstelling. Het draait om behandeling van de dader en bescherming van de samenleving.

De rechter mag TBS alleen opleggen als er drie dingen spelen:

• Een ernstig misdrijf
• Een psychische stoornis bij de dader
• Gevaar voor herhaling

Hij kan kiezen voor TBS met dwangverpleging of TBS met voorwaarden. Dat hangt af van het misdrijf en hoe groot het risico op herhaling is.

Doelen van TBS versus straf

Het doel van een gevangenisstraf is vooral:

• Vergelding voor het misdrijf
• Afschrikking van de dader en anderen
• Tijdelijke opsluiting om de samenleving te beschermen

TBS heeft andere doelen:

• Behandeling van psychische stoornissen
• Voorkomen van herhaling (recidive)
• Zorgen voor een veilige terugkeer in de samenleving

Bij TBS ligt de focus dus op de problemen die tot het misdrijf hebben geleid. Een gewone gevangenisstraf biedt die behandeling niet.

Juridisch onderscheid binnen het Nederlandse strafrecht

In Nederland maken we juridisch duidelijk onderscheid tussen straffen en maatregelen. De regels voor TBS staan in artikel 37a van het Wetboek van Strafrecht.

Het grootste verschil? De duur:

• Gevangenisstraf: altijd een vast eindpunt
• TBS: kan steeds verlengd worden zolang het risico op herhaling blijft bestaan

Soms geeft de rechter een combinatievonnis. Dan volgt eerst gevangenisstraf, daarna TBS.

Voor jongeren bestaat de PIJ-maatregel (plaatsing in een inrichting voor jeugdigen). Dat noemen ze ook wel jeugd-TBS. Die kan tot maximaal 7 jaar duren.

Wanneer en waarom wordt TBS opgelegd?

De rechter kan TBS opleggen als iemand aan drie wettelijke voorwaarden voldoet. Daarbij kijkt hij vooral naar een psychische stoornis en het risico op nieuwe ernstige misdrijven.

Voorwaarden voor het opleggen van TBS

De rechter mag alleen TBS opleggen als drie wettelijke voorwaarden allemaal gelden. Die voorwaarden zijn streng.

De drie voorwaarden:

1. De verdachte had tijdens het delict een psychische stoornis
2. Er is gevaar voor herhaling van ernstige misdrijven
3. Het gepleegde misdrijf kent een gevangenisstraf van minstens vier jaar

Bij de eerste voorwaarde gaat het erom dat de dader tijdens het misdrijf een psychische stoornis had. Vaak is er dan sprake van verminderde ontoerekeningsvatbaarheid.

De tweede voorwaarde draait om de kans dat de verdachte opnieuw ernstige misdrijven pleegt. De rechter moet dat risico echt vaststellen.

De derde voorwaarde zorgt dat TBS alleen geldt bij zware delicten. Voor lichte zaken komt TBS niet in beeld.

Rol van psychische stoornis en gevaar voor herhaling

De psychische stoornis van de verdachte staat centraal bij TBS. Die stoornis moet hebben bijgedragen aan het misdrijf.

Vaak is er sprake van volledige of gedeeltelijke ontoerekeningsvatbaarheid. De dader was dus door zijn psychische problemen niet helemaal verantwoordelijk voor wat hij deed.

Het risico op herhaling telt net zo zwaar als de stoornis. De rechter moet kunnen vaststellen dat de verdachte zonder behandeling opnieuw ernstige delicten kan plegen.

TBS is bedoeld voor situaties waarin een gewone gevangenisstraf niet volstaat. Het biedt behandeling én beschermt de samenleving.

Proces van beoordeling door deskundigen

Psychiaters en psychologen spelen een grote rol bij de TBS-beoordeling. Zij onderzoeken de verdachte grondig voor de rechter beslist.

De deskundigen schrijven een psychiatrisch rapport. Daarin staat informatie over de psychische stoornis en het risico op herhaling.

In het rapport lees je meestal:

• De aard en ernst van de stoornis
• Hoe de stoornis samenhangt met het misdrijf
• De kans op herhaling zonder behandeling
• Wat de behandelmogelijkheden zijn

Psychiaters gebruiken gestandaardiseerde tests, interviews, en kijken naar de medische geschiedenis. Ook eerdere delicten nemen ze mee.

De rechter leunt zwaar op deze rapporten. Zonder duidelijk advies van psychiaters of psychologen legt hij zelden TBS op.

Soorten TBS en hun toepassing

Er zijn twee hoofdvormen van TBS: TBS met voorwaarden en TBS met dwangverpleging. De rechter kiest een vorm op basis van het misdrijf en het risico op herhaling.

TBS met voorwaarden

TBS met voorwaarden is de lichtste variant. De dader hoeft niet per se opgesloten te blijven, maar moet zich wel aan strenge regels houden.

De belangrijkste voorwaarden zijn bijvoorbeeld:

• Geen drugs of alcohol gebruiken
• Psychiatrische behandeling volgen
• Regelmatig melden bij de reclassering
• Instructies van hulpverleners opvolgen

De reclassering houdt toezicht. Vaak woont de TBS’er in een verslavingskliniek of forensisch psychiatrische kliniek.

Deze vorm past men toe bij minder zware delicten. Het idee is behandeling te combineren met gecontroleerd leven in de maatschappij.

TBS met dwangverpleging

TBS met dwangverpleging is de zwaarste maatregel. De dader wordt opgenomen in een gesloten TBS-kliniek.

In de kliniek krijgt de patiënt behandeling, gericht op terugkeer naar de maatschappij. De TBS-behandeling is officieel niet verplicht, maar in de praktijk wel nodig.

De maatregel duurt in eerste instantie twee jaar. Daarna kan de rechter telkens verlengen met een of twee jaar.

Deze vorm wordt opgelegd bij:

• Zeer ernstige misdrijven
• Hoog risico op herhaling
• Ernstige psychiatrische stoornissen

Overgang en einde van TBS

Dwangverpleging eindigt altijd voorwaardelijk. Vrijlating gaat dus gepaard met voorwaarden en toezicht.

De rechter beslist over het einde van TBS als het risico op herhaling voldoende is afgenomen. Er bestaat geen maximumtermijn voor dit toezicht.

Bij lichtere misdrijven geldt een maximum van vier jaar dwangverpleging. Voor zwaardere delicten is er geen tijdslimiet.

De TBS’er kan tegen elke verlenging in beroep gaan bij de rechter. Het toezicht kan jaarlijks of om de twee jaar worden verlengd.

De rol van detentie en gevangenisstraf bij TBS

Rechters kunnen gevangenisstraf en TBS los van elkaar of samen opleggen. De keuze hangt af van hoe ernstig het misdrijf is en hoe zwaar de psychische stoornis meeweegt.

Combinatie van gevangenisstraf en TBS

Het combinatievonnis komt het vaakst voor. Eerst krijgt de dader een gevangenisstraf, daarna volgt TBS.

Dat klinkt misschien wat dubbelop, maar het heeft z’n redenen. Gevangenisstraf straft het gepleegde misdrijf. TBS pakt juist de psychische problemen aan, om herhaling te voorkomen.

Neem bijvoorbeeld die moordzaak bij Albert Heijn in Den Haag. De dader kreeg 10 jaar cel én TBS met dwangverpleging.

Tijdens de gevangenisstraf krijgt de dader geen behandeling voor psychische problemen. Soms verslechtert daardoor de mentale toestand.

Wanneer alleen gevangenisstraf en wanneer TBS?

Alleen gevangenisstraf geldt als er geen psychische stoornis speelt. De dader is dan volledig toerekeningsvatbaar.

TBS als maatregel komt in beeld als er drie dingen samenkomen:

• Een ernstig misdrijf
• Een psychische stoornis
• Gevaar voor herhaling

Alleen TBS opleggen gebeurt zelden. Dat is meestal bij verminderde toerekeningsvatbaarheid zonder strafbare schuld.

Ongeveer 150 keer per jaar adviseren deskundigen TBS. Daarnaast krijgen zo’n 3000 daders behandeling naast hun straf.

Overeenkomsten en verschillen in impact

Beide vormen beperken de vrijheid van daders. Gevangenisstraf heeft een vaste duur. TBS duurt zolang het gevaar blijft.

Belangrijke verschillen:

TBS blijkt effectiever: mensen met TBS recidiveren drie tot vier keer minder dan onbehandelde gevangenen.

Het traject en de behandeling binnen een TBS-kliniek

Het TBS-traject bestaat uit verschillende fases. De behandeling richt zich op het verkleinen van de kans op nieuwe misdrijven.

Gespecialiseerde zorg vindt plaats in gesloten klinieken. Het doel is altijd een veilige terugkeer naar de samenleving.

Opname in een tbs-kliniek of forensisch psychiatrische kliniek

Krijgt iemand TBS met dwangverpleging, dan volgt opname in een gesloten TBS-kliniek. Meestal gebeurt dat na het uitzitten van een eventuele gevangenisstraf.

De opname start met een uitgebreid onderzoek door gespecialiseerde hulpverleners. Zij zoeken uit waarom het misdrijf is gepleegd.

Onderzoekspunten bij opname:

• Psychische problemen en stoornissen
• Verslavingsproblematiek
• Verstandelijke vermogens
• Sociaal netwerk en omgeving

Deze informatie vormt het fundament voor het behandelplan. Elke patiënt krijgt een individueel traject, aangepast aan zijn of haar situatie.

Behandelmethoden en betrokken disciplines

In een TBS-kliniek gebruiken ze verschillende behandelmethoden en disciplines uit de geestelijke gezondheidszorg. Het doel blijft altijd het risico op nieuwe misdrijven verkleinen.

Belangrijke behandelvormen:

• Individuele psychotherapie
• Groepstherapie op leefgroepen
• Medicamenteuze behandeling
• Verslavingsbehandeling
• Sociale vaardigheidstraining

Het behandelteam bestaat uit specialisten: psychiaters, psychologen, maatschappelijk werkers en verpleegkundigen.

Patiënten volgen therapie en wonen samen op leefgroepen. Ze kunnen ook werken op werkplaatsen binnen de kliniek.

Deze activiteiten helpen om weer structuur in het dagelijks leven te krijgen.

Begeleiding richting veilige terugkeer in de maatschappij

Het TBS-traject kent verschillende fases richting terugkeer in de maatschappij. Hoe snel dat gaat, verschilt per persoon.

De behandeling begint in een gesloten setting. Laat een patiënt vooruitgang zien, dan krijgt hij meer vrijheden. Soms betekent dat verlof of werk buiten de kliniek.

Fases in het behandeltraject:

• Gesloten behandeling
• Beperkt verlof met begeleiding
• Uitgebreid verlof en werk buiten
• Begeleid wonen in de samenleving
• Voorwaardelijke beëindiging

Het behandelteam beoordeelt elke stap zorgvuldig. De veiligheid van de samenleving staat altijd voorop. Alleen bij voldoende vooruitgang mag iemand door naar de volgende fase.

Herbeoordeling en verlenging van TBS

Onafhankelijke deskundigen herzien TBS regelmatig. Minimaal elke twee jaar kijkt het gerechtshof naar de noodzaak.

Het hof beoordeelt de voortgang van de behandeling en het risico op nieuwe misdrijven.

Mogelijke beslissingen bij herbeoordeling:

• Voortzetting van de TBS
• Beëindiging met voorwaarden
• Onvoorwaardelijke beëindiging
• Overplaatsing naar longstay-afdeling

Werkt een patiënt niet mee, dan blijft het recidiverisico. De TBS stopt dan niet.

Blijft iemand gevaarlijk ondanks behandeling, dan volgt soms overplaatsing naar een longstay-afdeling. Dat is voor patiënten waarbij behandeling geen effect heeft.

Historische context en maatschappelijke discussie rond TBS

De TBS-maatregel ontstond in 1928. Men wilde geestelijk gestoorde daders niet alleen straffen, maar ook behandelen.

Door de jaren heen is er veel kritiek geweest, zeker na incidenten met TBS-patiënten.

Ontstaansgeschiedenis van TBS en TBR

In 1886 had Nederland maar twee opties: gevangenisstraf voor toerekeningsvatbaren, of gedwongen opname voor volledig ontoerekeningsvatbaren.

De wet vergat de middengroep: mensen die deels verantwoordelijk zijn voor hun daden. Rechters konden daar niet goed mee omgaan.

Daarom kwam in 1928 de TBR (terbeschikkingstelling van de regering). Die maatregel richtte zich op ‘den toerekeningsvatbare psychopaath’, vandaar de bijnaam ‘Psychopathenwetten’.

TBR maakte gecombineerde vonnissen mogelijk. Daders kregen celstraf voor het schuldige deel, en TBR voor het deel waar ze niet verantwoordelijk voor waren.

Het eerste rijksasyl voor psychopathen opende direct na de invoering. Maar met slechts 88 plekken zat het al snel vol.

In 1933 kwam de tijdelijke Stopwet, omdat het aantal TBR-gestelden sneller groeide dan het aantal plaatsen.

Publieke perceptie en kritiek op het systeem

Na de Tweede Wereldoorlog veranderde het denken over TBR-behandeling. Men vond behandeling belangrijker dan alleen opsluiten, omdat men geloofde dat het criminele gedrag kon verdwijnen door de oorzaken weg te nemen.

Door die nieuwe aanpak steeg het aantal TBR-gestelden flink. De inrichtingen raakten overvol en de omstandigheden verslechterden voor patiënten.

In 1988 verving men TBR door het huidige TBS-systeem. Die vernieuwing moest de oude problemen aanpakken.

Publieke incidenten zorgen regelmatig voor discussie over TBS. In mei 2004 keerde een TBS-patiënt niet terug van proefverlof, wat veel kritiek losmaakte.

De media springt daar vaak bovenop. Daardoor wordt de publieke opinie over TBS soms negatiever dan nodig.

Invloed van TBS op recidive en maatschappelijke veiligheid

Het belangrijkste doel van TBS blijft bescherming van de maatschappij tegen mensen die door een ernstige psychische stoornis misdrijven plegen.

TBS combineert beveiliging met therapie. Door de onderliggende stoornis te behandelen, daalt het risico op recidive.

De Beginselenwet van 1951 regelde voor het eerst de rechten en plichten van gedetineerden. De wet benadrukte dat gevangenen overdag meer samen moesten leven en werken, als voorbereiding op terugkeer in de maatschappij.

Het TBS-systeem balanceert tussen humane behandeling en bescherming van de samenleving. Die spanning zorgt voor voortdurende discussie over effectiviteit en ethiek.

De daders met TBS krijgen intensieve psychologische en psychiatrische behandeling. Zo hopen ze de kans op succesvolle re-integratie te vergroten.

Veelgestelde Vragen

De keuze tussen TBS en straf hangt af van specifieke wettelijke criteria en de omstandigheden van het misdrijf. Rechters kijken onder andere naar de geestelijke gesteldheid van de dader, het risico op herhaling en de ernst van het delict.

Wat zijn de criteria voor het opleggen van een taakstraf?

Een taakstraf kun je krijgen bij minder ernstige delicten, als de rechter vindt dat een vrijheidsstraf niet nodig is.

De verdachte moet geschikt zijn voor onbetaalde arbeid of een leerproject. Het delict mag maximaal vier jaar gevangenisstraf als strafbedreiging hebben.

De rechter kijkt naar de persoonlijke omstandigheden van de dader en de kans op resocialisatie.

Een taakstraf kan alleen als de verdachte akkoord gaat. Zonder toestemming mag de rechter geen taakstraf opleggen.

Hoe wordt de zwaarte van een taakstraf bepaald?

De ernst van het gepleegde delict bepaalt grotendeels de omvang van de taakstraf. Een taakstraf kan variëren van 20 tot 480 uren onbetaalde arbeid.

De rechter kijkt naar de schade die is aangericht. Ook de persoonlijke omstandigheden van de dader spelen mee.

Soms kiest de rechter voor een combinatie van werkstraf en leerstraf. Vooral als iemand bepaalde vaardigheden of inzichten moet ontwikkelen, gebeurt dat.

Welke overwegingen leiden tot een keuze tussen gevangenisstraf en taakstraf?

De rechter weegt de ernst van het delict af tegen de mogelijkheden voor resocialisatie. Bij eerste overtredingen kiest men vaak voor een taakstraf in plaats van een korte gevangenisstraf.

Het risico voor de samenleving telt mee. Bij geweldsdelicten of als iemand vaker de fout in gaat, volgt meestal een gevangenisstraf.

De persoonlijke situatie van de verdachte komt ook aan bod. Werk, zorgverplichtingen en de kans op het succesvol afronden van de taakstraf spelen allemaal een rol.

Kunnen taakstraffen gecombineerd worden met andere straffen?

Taakstraffen kun je combineren met voorwaardelijke gevangenisstraffen. Dit gebeurt vaak om het corrigerende effect wat kracht bij te zetten.

Een geldboete kan naast een taakstraf worden opgelegd. Vooral als er financieel gewin was, komt dit voor.

Ook bijkomende straffen, zoals het ontzeggen van de rijbevoegdheid, kunnen samen met een taakstraf worden uitgesproken. De rechter beslist welke combinatie het beste past.

Wat gebeurt er als een taakstraf niet naar behoren wordt uitgevoerd?

Als iemand zijn taakstraf niet uitvoert, kan de rechter vervangende hechtenis opleggen. Voor elke niet-uitgevoerde dag taakstraf geldt dan twee dagen hechtenis.

De uitvoeringsinstantie waarschuwt eerst bij niet verschijnen of slecht functioneren. Pas na meerdere overtredingen meldt men dit bij het Openbaar Ministerie.

Meestal krijgt de verdachte nog een kans om de taakstraf alsnog uit te voeren. Alleen bij ernstige nalatigheid volgt meteen vervangende hechtenis.

Zijn er verschillen in taakstraffen afhankelijk van het type delict?

Bij vermogensdelicten kiezen rechters vaak voor werkstraffen waarbij de dader iets terugdoet voor de samenleving. Denk aan schoonmaakwerk of onderhoudswerkzaamheden.

Verkeersdelicten leiden meestal tot een combinatie van werkstraf en leerstraf. Die leerstraf draait dan om verkeersveiligheid en het snappen van de gevolgen van verkeersovertredingen.

Bij geweldsdelicten zie je vaak een leerstraf die zich richt op agressieregulatie. De werkstraf wordt dan gecombineerd met een training om beter met gewelddadige impulsen om te gaan.