Kraken van gebouwen is een ingewikkeld juridisch onderwerp waar eigenaren, huurders en beleidsmakers zich al jaren het hoofd over breken. Sinds 1 oktober 2010 is het kraken van woningen en gebouwen strafbaar in Nederland volgens de Wet kraken en leegstand.
Deze wet heeft de positie van zowel eigenaren als krakers flink veranderd.
Toch betekent een strafbaar feit niet automatisch dat een eigenaar z’n gekraakte pand meteen terugkrijgt. Er zijn specifieke procedures voor ontruiming, en krakers houden in het proces nog steeds bepaalde rechten.
De wet werd in 2022 aangescherpt met de Wet handhaving kraakverbod, waardoor ontruimingen sneller verlopen.
Hier duik ik in de juridische kanten van kraken, van de huidige wetgeving tot praktische gevolgen voor eigenaren. Ook de rechten van beide partijen komen aan bod, net als preventieve maatregelen en de bredere maatschappelijke context.
Wat is kraken van een gebouw?
Kraken betekent dat mensen zonder toestemming leegstaande gebouwen binnengaan en gebruiken. Vaak ontstaat dit door woningnood en het gebrek aan betaalbare woonruimte.
Definitie van kraken en krakers
Kraken is het zonder toestemming van de eigenaar betrekken van een leegstaand pand. Het gaat om gebouwen, terreinen of ruimtes waar de rechtmatige eigenaar niks mee doet.
Krakers zijn mensen die deze stap zetten. Ze nemen hun intrek in het kraakpand zonder juridische grondslag.
De wet ziet kraken als huisvredebreuk, wat strafbaar is in Nederland.
Sinds oktober 2010 is kraken officieel verboden onder de Wet kraken en leegstand. Zelfs in panden die vóór 2010 zijn gekraakt, is verblijf nu strafbaar.
Redenen voor het kraken van panden
De grootste reden voor kraken blijft woningnood. Veel mensen kunnen geen betaalbare woonruimte vinden.
Sommige krakers willen een statement maken tegen leegstand en vinden het krom dat panden onbewoond blijven terwijl er woningtekort is.
Andere redenen zijn:
- Financiële nood – geen geld voor huur of hypotheek
- Ideologische motieven – protest tegen eigendomsrecht
- Creatieve doeleinden – ruimte zoeken voor kunst of cultuur
Jongeren kraken soms uit rebellie of simpelweg omdat ze geen andere opties zien.
Soorten gebouwen die vaak worden gekraakt
Woongebouwen maken het grootste deel uit van kraakpanden. Denk aan appartementen, eengezinswoningen en studentenhuizen die leegstaan.
Oude fabrieken en kantoorpanden zijn ook populair. Zulke grote ruimtes bieden plek aan meerdere mensen.
Culturele gebouwen zoals theaters en buurthuizen trekken krakers aan die ruimte zoeken voor evenementen.
Gebouwen die lang leegstaan lopen meer risico om gekraakt te worden:
- Panden in renovatie
- Gebouwen met eigendomsconflicten
- Onverkochte nieuwbouwprojecten
- Verlaten industriële complexen
Krakers kiezen meestal voor goed bereikbare plekken in steden waar woningnood het grootst is. Logisch, toch?
Wetgeving rond kraken in Nederland
Kraken werd in 2010 strafbaar door de Wet kraken en leegstand. Deze wet maakt kraken een misdrijf, met gevangenisstraf of boetes als mogelijke gevolgen.
Het kraakverbod sinds 2010
Op 1 oktober 2010 ging het kraakverbod in Nederland van kracht. Daarvoor was kraken onder bepaalde voorwaarden nog toegestaan.
De wet verbiedt het zonder toestemming binnendringen van leegstaande gebouwen. Dit geldt voor alle soorten onroerend goed: huizen, kantoren, noem maar op.
Belangrijke veranderingen:
- Kraken werd van overtreding tot misdrijf
- Eigenaren kunnen aangifte doen bij de politie
- Verblijf in eerder gekraakte panden is ook strafbaar
Het verbod geldt zelfs voor panden die voor 2010 zijn gekraakt. Krakers die na de wetswijziging bleven, zijn strafbaar bezig.
De wetgever wilde eigendomsrechten beter beschermen en kraken als woonvorm echt ontmoedigen.
Wet kraken en leegstand
De Wet kraken en leegstand regelt zowel het kraakverbod als de aanpak van leegstand. Deze wet voegde artikel 138a toe aan het Wetboek van Strafrecht.
Definitie van kraken volgens de wet:
- Zonder toestemming binnendringen van onroerend goed
- Het pand moet aan iemand anders toebehoren
- Gebruikmaken van het gekraakte pand
De wet geeft eigenaren meer rechtsmiddelen. Ze kunnen sneller optreden tegen krakers via aangifte.
Leegstandsregels per gemeente:
Gemeenten mogen eigen regels opstellen over leegstand. Die regels verschillen per plaats. Sommige gemeenten hanteren leegstandstermijnen voordat eigenaren in actie moeten komen.
De wet zoekt balans tussen eigendomsrecht en volkshuisvesting. Eigenaren hebben rechten, maar moeten ook verantwoord omgaan met hun bezit.
Strafrechtelijke bepalingen en handhaving
Kraken valt onder artikel 138a van het Wetboek van Strafrecht. Het is een misdrijf waar maximaal een jaar celstraf of een boete op staat.
De straf kan hoger uitvallen als er geweld of schade in het spel is.
Handhaving sinds 2022:
De Wet handhaving kraakverbod (1 juli 2022) maakt ontruimen sneller. Krakers kunnen nu binnen 72 uur na een machtiging uit een pand worden gezet.
In 2023 meldden mensen 108 kraakincidenten. Een derde van die panden werd strafrechtelijk ontruimd.
De gemiddelde tijd tussen aangifte en ontruiming daalde van 79 naar 34 dagen.
Ontruimingsprocedure:
- Eigenaar doet aangifte bij de politie
- Officier van justitie vraagt machtiging aan
- Rechter-commissaris beslist binnen 72 uur
- Politie voert de ontruiming uit
Kraken valt soms ook onder huisvredebreuk, afhankelijk van de situatie.
Rechten van eigenaren en krakers
Zowel eigenaren als krakers hebben juridische rechten als een pand gekraakt wordt. Het huisrecht speelt een grote rol, net als de wettelijke procedures voor ontruiming.
Huisrecht en bescherming volgens de wet
Eigenaren hebben het volledige eigendomsrecht over hun pand. Zij bepalen wie er wel of niet mag komen.
Krakers krijgen ook rechten zodra ze zich ergens vestigen. Kunnen ze aantonen dat ze ergens wonen, dan geldt het huisrecht ook voor hen.
Dat betekent dat ze niet zomaar op straat gezet mogen worden.
De wet maakt onderscheid tussen verschillende situaties:
- Nieuwe kraakacties (na 1 oktober 2010): direct strafbaar
- Bestaande kraaksituaties: sinds 2010 ook strafbaar
- Bewijs van bewoning: versterkt de positie van krakers
Rechters wegen het huisrecht van krakers mee, vooral als eigenaren geen concrete plannen met hun gebouw hebben.
Procedures rond ontruiming van kraakpanden
Eigenaren hebben een paar opties om een gekraakt pand te laten ontruimen. Ze kunnen sinds de strafbaarstelling van kraken aangifte doen bij de politie.
Strafrechtelijke route:
- Aangifte bij de politie
- Het Openbaar Ministerie beslist over ontruiming
- Maximale straf: 1 jaar gevangenis
- Bij geweld: tot 2 jaar gevangenis
Civielrechtelijke route:
Eigenaren kunnen ook via de rechter ontruiming eisen. Deze route duurt meestal langer, maar geeft eigenaren meer grip op het proces.
De politie en het Openbaar Ministerie beslissen uiteindelijk zelf of ze tot ontruiming overgaan. Een aangifte betekent dus niet automatisch dat er direct actie volgt.
Leegstand en leegstandsbeheer
Leegstand van panden brengt risico’s met zich mee. Professioneel beheer is dan eigenlijk geen overbodige luxe.
Gemeenten spelen een flinke rol in het beleid rond leegstaande gebouwen. Ze proberen overlast te voorkomen waar het kan.
Oorzaken en gevolgen van leegstand
Economische factoren zijn vaak de reden dat panden leeg komen te staan. Bedrijven sluiten of verkassen, en dan blijven kantoren of winkels soms jaren ongebruikt.
De detailhandel krijgt het zwaar door veranderend consumentengedrag. Online shoppen zorgt ervoor dat steeds meer winkels verdwijnen uit het straatbeeld.
Miljoenen vierkante meters aan bedrijfsruimte en kantoorruimte staan nu leeg in Nederland. Dat levert serieuze hoofdbrekens op voor eigenaren.
Leegstand heeft directe gevolgen:
- Waardedaling van het pand
- Meer kans op kraken
- Onderhoudsproblemen door verwaarlozing
- Verlies van huurinkomsten
Krakers houden leegstaande panden scherp in de gaten. Hoe langer een gebouw leeg blijft, hoe groter het risico op kraken.
Ook de omgeving merkt de gevolgen. Verloedering en onveiligheid liggen op de loer in buurten met veel leegstand.
Leegstandsbeheer als oplossing
Leegstandsbeheerders hebben het druk dankzij de vele lege panden. Ze bieden oplossingen voor eigenaren die niet willen dat hun panden gekraakt worden.
Bruikleenovereenkomsten zijn populair. Mensen mogen dan tijdelijk wonen of werken in een pand, zonder dat er sprake is van huur.
De Leegstandwet maakt tijdelijke verhuur makkelijker. Eigenaren kunnen verhuren met minder rechten voor huurders dan bij reguliere contracten.
Voordelen van leegstandsbeheer:
- Kraken voorkomen
- Pand behoudt zijn waarde
- Inkomsten uit tijdelijke verhuur
- Onderhoud en toezicht
Contractvormen verschillen per situatie. Goede advisering helpt bij het kiezen van de juiste overeenkomst.
Ontruimingsprocedures zijn soms nodig als tijdelijke bewoners niet willen vertrekken. Dan is juridische hulp vaak onmisbaar.
Rol van gemeenten en beleid
Gemeenten krijgen verschillende bevoegdheden om leegstand aan te pakken. Ze stellen regels op en kunnen handhaven als het nodig is.
Leegstandsverordeningen zijn niet overal hetzelfde. Sommige gemeenten zijn streng, anderen pakken het losser aan.
Handhaving verschilt per gemeente. De ene gemeente grijpt snel in, terwijl de andere meer vrijheid geeft aan eigenaren.
Beleidsinstrumenten die gemeenten inzetten:
- Leegstandsheffing na een bepaalde tijd
- Vergunningsplicht voor sloop
- Ondersteuning bij herbestemming
- Bemiddeling tussen eigenaren en gebruikers
Samenwerking tussen eigenaren en gemeenten is vaak nodig. Samen kom je meestal verder dan in je eentje.
Herbestemming krijgt veel aandacht. Gemeenten stimuleren het om kantoren om te bouwen tot woningen, zeker met de huidige woningnood.
Sociale en maatschappelijke impact van kraken
Kraken raakt allerlei aspecten van de Nederlandse samenleving. Het gaat niet alleen over woningnood, maar roept ook bredere discussies op over eigendom en protest.
Invloed op de woningnood
Krakers beroepen zich vaak op de woningnood om hun acties te rechtvaardigen. Volgens hen kunnen leegstaande panden een nuttige bestemming krijgen zolang veel mensen geen huis kunnen vinden.
Toch blijft de impact op de woningnood klein. De meeste gekraakte panden zijn maar een fractie van het totale woningaanbod. Vaak zijn ze bovendien niet direct verhuurbaar zonder verbouwing.
Gevolgen voor eigenaren:
- Verkoop of verhuur loopt vertraging op
- Extra kosten voor juridische procedures
- Kans op schade aan het pand
Uit onderzoek blijkt dat 59% van de jongeren kraken acceptabel vindt als een pand langer dan een jaar leegstaat. Dat verraadt toch een zekere sympathie voor krakers in sommige gevallen.
De kraakbeweging zet eigenaren aan tot actie. Veel pandeigenaren kiezen nu voor leegstandbeheer om problemen voor te zijn.
Kraken als maatschappelijke protestvorm
Kraken is niet alleen een manier om onderdak te regelen, maar ook een vorm van maatschappelijk protest. De beweging richt zich op meer dan alleen huisvesting.
Protestdoelen van krakers:
- Vastgoedspeculatie tegengaan
- Alternatieve leefvormen laten zien
- Plekken creëren voor kunst en cultuur
- Zich verzetten tegen de commercialisering van steden
De krakersbeweging heeft een blijvende culturele stempel gedrukt. In veel gekraakte panden ontstonden initiatieven op het gebied van kunst, muziek en alternatieve cultuur.
Tegelijkertijd groeide de maatschappelijke weerstand tegen kraken. Politieoptreden werd steviger en de wetgeving strenger.
Kraken blijft een onderwerp waar mensen fel over discussiëren. Voorstanders zien het als legitiem protest, tegenstanders vinden het een inbreuk op eigendom en rechtsstaat.
Praktische tips en preventiemaatregelen voor eigenaren
Eigenaren kunnen kraken voorkomen door hun panden goed te beveiligen en actief leegstandsbeheer te regelen. Snel handelen is belangrijk om te voorkomen dat krakers huisrecht krijgen.
Voorkomen van kraken van leegstaande panden
Antikraak-overeenkomsten werken het best als preventie. Een eigenaar sluit een gebruiksovereenkomst met tijdelijke bewoners, die geen huurrechten hebben en dus makkelijk weg kunnen.
Tijdelijke verhuur is ook een optie. De eigenaar verhuurt het pand tot bijvoorbeeld een verbouwing of verkoop. Zo overbrug je de leegstand en verklein je het risico op kraken.
Fysieke beveiliging is nodig als bewoning niet mogelijk is:
- Alle toegangen dichtlassen of dichtschroeven
- Ramen voorzien van tralies of platen
- Waarschuwingsstickers ophangen
- Regelmatig controleren
Een goed beveiligd pand schrikt krakers meestal af. Ze zoeken liever een makkelijk doelwit zonder beveiliging.
Acties bij een gekraakt gebouw
Direct handelen binnen 24 uur is echt cruciaal. Bel meteen de politie als je ontdekt dat je pand gekraakt is. Zolang krakers nog geen huisrecht hebben, kan de politie ze wegsturen.
Huisrecht ontstaat pas bij feitelijke bewoning. Krakers krijgen dat recht niet binnen zeven uur, dus snel zijn is belangrijk.
Juridische stappen zijn nodig als krakers huisrecht hebben:
- Schakel een advocaat in voor een kort geding
- Verzamel bewijs van eigendom
- Toon spoedeisend belang aan bij de rechter
De rechter weegt het eigendomsrecht af tegen het huisrecht van krakers. Eigenaren winnen meestal, zeker als het pand geen woonbestemming heeft of als er een renovatie gepland staat.
Na een uitspraak van de rechter voert een deurwaarder de ontruiming uit.
Veelgestelde Vragen
Het kraken van gebouwen roept allerlei juridische vragen op over straffen, procedures en rechten. De wet geeft duidelijke kaders voor zowel eigenaren als krakers.
Wat zijn de juridische consequenties van het onrechtmatig betreden van een gebouw?
Onrechtmatig een gebouw binnengaan brengt allerlei juridische gevolgen met zich mee. Krakers plegen huisvredebreuk en overtreden de Wet kraken en leegstand.
Als de eigenaar aangifte doet, kan de politie meteen in actie komen. Het Openbaar Ministerie kan vervolgens besluiten om de krakers te vervolgen.
Bovendien kunnen krakers civielrechtelijk worden aangepakt. Eigenaren mogen schadevergoeding eisen als ze schade lijden.
Welke wettelijke bepalingen zijn van toepassing wanneer men een gebouw kraakt?
De Wet kraken en leegstand uit 2010 is hier leidend. Sinds 1 oktober 2010 is elk pand kraken strafbaar.
Het Wetboek van Strafrecht regelt huisvredebreuk en die regels gelden ook bij kraakgevallen. Dat maakt het allemaal extra duidelijk.
Burgerlijk recht draait om eigendomsrechten en schadevergoeding. Eigenaren kunnen zich op deze wetten beroepen als ze hun rechten willen beschermen.
Hoe wordt huisvredebreuk gedefinieerd in relatie tot het betreden van een pand zonder toestemming?
Huisvredebreuk betekent dat iemand een woning binnendringt zonder toestemming van de rechthebbende. Dit geldt trouwens niet alleen voor huizen, maar ook voor kantoren of schuren.
Je hebt altijd toestemming nodig van de eigenaar of bewoner. Zonder die toestemming is binnengaan strafbaar, hoe je het ook wendt of keert.
Of het pand nu leegstaat of niet, dat maakt niks uit. De wet beschermt elk eigendom tegen ongewenst betreden.
Wat zijn de mogelijke straffen voor het kraken van een gebouw onder het Nederlandse recht?
Voor kraken kun je maximaal één jaar gevangenisstraf krijgen. Als er geweld gebruikt wordt, kan dat oplopen tot twee jaar en acht maanden.
Plegen twee of meer mensen samen een kraak, dan kan de straf nog eens met een derde worden verhoogd. Dat geldt als verzwarende omstandigheid.
Naast celstraf kan de rechter ook een geldboete opleggen. Hoe hoog die precies uitvalt, hangt af van hoe ernstig het feit is.
Op welke wijze kan een eigenaar optreden tegen krakers van zijn/haar pand?
Eigenaren kunnen aangifte doen bij de politie. Daarbij kunnen ze aangeven dat ze willen dat het pand ontruimd wordt.
Via de civielrechtelijke weg kunnen ze naar de rechter stappen. Zo kunnen ze ontruiming en schadevergoeding eisen.
Het Openbaar Ministerie en de politie beslissen uiteindelijk of ze tot ontruiming overgaan, niet de eigenaar zelf. Dat voelt soms wat machteloos, maar zo werkt het in Nederland.
Hoe verhoudt het recht op wonen zich tot het anti-krakersbeleid in Nederland?
Het recht op wonen vind je terug in internationale verdragen én de Nederlandse grondwet. Toch betekent dat niet dat je zomaar in het huis van iemand anders mag gaan wonen.
De wetgever heeft oplossingen bedacht voor woningnood. Gemeenten mogen bijvoorbeeld leegstandsverordeningen opstellen om leegstand aan te pakken.
Ze krijgen zo meer macht om eigenaren te dwingen hun lege panden te verhuren. Daardoor ontstaan er legale woonmogelijkheden, zonder dat je het eigendom van anderen hoeft te schenden.
