Ontbinding van overeenkomst

Wanneer een van de partijen haar contractuele verplichtingen niet nakomt, biedt de wet een krachtig middel: ontbinding van de overeenkomst. In de kern maak je de afspraken ongedaan omdat er sprake is van een tekortkoming. Dit is wezenlijk anders dan het simpelweg opzeggen van een contract.

De basis van een overeenkomst ontbinden

Als ondernemer sluit je contracten in het vertrouwen dat beide partijen hun afspraken nakomen. Maar wat als je handelspartner in gebreke blijft? Ontbinding is dan een instrument dat specifiek bedoeld is voor situaties van wanprestatie bij een wederkerige overeenkomst, waarbij beide partijen dus verplichtingen naar elkaar hebben.

Denk bijvoorbeeld aan een webbouwer die je hebt ingeschakeld voor een nieuwe webshop. De afgesproken deadline is al weken voorbij en de cruciale betaalfunctie werkt nog steeds niet. In zo’n geval kun je de overeenkomst ontbinden. Je hoeft immers niet te betalen voor een dienst die niet of niet deugdelijk wordt geleverd.

Het verschil met andere manieren van beëindigen

Het is belangrijk om ontbinding van een overeenkomst niet te verwarren met andere vormen van beëindiging. Het grote verschil zit in de reden en vooral in de gevolgen.

• Opzegging: Dit werkt doorgaans voor de toekomst en zie je vaak bij doorlopende contracten, zoals een huurovereenkomst of een softwareabonnement. Een specifieke reden is niet altijd nodig, al geldt er vaak wel een opzegtermijn.
• Vernietiging: Dit heeft terugwerkende kracht, wat inhoudt dat de overeenkomst juridisch gezien nooit heeft bestaan. Dit kan alleen bij zogenaamde wilsgebreken, zoals wanneer er sprake was van bedrog of dwaling bij het aangaan van het contract.
• Ontbinding: Dit gebeurt puur vanwege wanprestatie en heeft géén terugwerkende kracht. Het contract eindigt vanaf het moment van ontbinding. Wel ontstaan er nieuwe verplichtingen om al gedane prestaties ongedaan te maken.

Een veelgehoorde misvatting is dat ontbinden altijd via de rechter moet. Vaak is een duidelijke schriftelijke verklaring aan de andere partij al genoeg, mits je aan de wettelijke voorwaarden voldoet. Dit noemen we een buitengerechtelijke ontbinding.

De keuze voor ontbinding heeft dus specifieke gevolgen. Het hoofddoel is partijen te bevrijden van hun verplichtingen als de tegenprestatie uitblijft. Alle betalingen en leveringen die al zijn gedaan, moeten in principe worden teruggedraaid. Dit heet de ongedaanmakingsverbintenis en herstelt de situatie zo veel mogelijk naar hoe die was vóór de wanprestatie.

Wanneer mag je een overeenkomst juridisch ontbinden?

Niet elke kleine tegenvaller of foutje geeft je zomaar het recht om een contract de prullenbak in te gooien. De wet is daar heel duidelijk over, juist om te voorkomen dat partijen te makkelijk onder hun afspraken uit kunnen. Om een overeenkomst succesvol te ontbinden, moet je aan een paar strikte juridische voorwaarden voldoen.

De kern van alles is de tekortkoming in de nakoming. Dat klinkt misschien wat juridisch, maar het komt erop neer dat de andere partij simpelweg niet doet wat er is afgesproken. Dit kan van alles zijn: een leverancier die te laat levert, een aannemer die broddelwerk aflevert of een softwarebouwer die een programma oplevert dat niet aan de specificaties voldoet. Zonder zo’n duidelijke tekortkoming heb je geen poot om op te staan.

De cruciale rol van verzuim en de ingebrekestelling

Voordat je de stap naar ontbinding kunt zetten, moet de andere partij in de meeste gevallen in verzuim zijn. Dit is een belangrijke juridische status die pas ingaat nadat je de ander een laatste, reële kans hebt gegeven om alsnog te presteren.

Deze laatste kans geef je met een ingebrekestelling. Dit is een formele, schriftelijke brief waarin je de tegenpartij een redelijke termijn geeft om de gemaakte afspraken na te komen. Denk bijvoorbeeld aan een termijn van veertien dagen om een defect product te repareren of een factuur alsnog te betalen.

Toch zijn er situaties waarin je geen ingebrekestelling hoeft te sturen:

• Fatale termijn: Als er een keiharde deadline in het contract staat die is gemist.
• Mededeling van de wederpartij: Wanneer de ander zelf al duidelijk maakt dat hij of zij niet gaat nakomen.
• Tijdelijk of blijvend onmogelijk: Als nakoming gewoonweg niet meer kan. Denk aan de levering van een uniek schilderij dat onherstelbaar is beschadigd.

In Nederland is dit proces strak geregeld in artikel 6:265 van het Burgerlijk Wetboek. Dit artikel maakt duidelijk dat ontbinding alleen mogelijk is bij wederkerige overeenkomsten. De partij die tekortschiet, moet eerst in verzuim zijn, wat dus meestal begint met die ingebrekestelling. Pas als de gestelde termijn voorbij is zonder dat er iets gebeurt, staat de weg naar ontbinding open.

De ‘tenzij-regel’: een kwestie van proportionaliteit

Een heel belangrijk principe is de zogenoemde ‘tenzij-regel’. Deze regel zegt eigenlijk dat de tekortkoming de ontbinding wel moet rechtvaardigen. Een kleine, onbelangrijke fout is vaak niet genoeg om een heel contract op te blazen. Een rechter zal altijd kijken of de sanctie (ontbinding) in verhouding staat tot de fout.

Stel, je hebt een marketingbureau ingeschakeld. Ze plaatsen een afgesproken socialmediapost een dag te laat. Hoewel dit technisch gezien een tekortkoming is, is dit waarschijnlijk niet ernstig genoeg om de hele samenwerking voor de komende maanden stop te zetten. De impact is daarvoor te klein.

Het wordt een heel ander verhaal als ditzelfde bureau een cruciale advertentiecampagne voor jouw productlancering compleet vergeet uit te voeren, waardoor je forse omzet misloopt. In zo’n geval is de tekortkoming wél ernstig genoeg en rechtvaardigt deze de ontbinding van de overeenkomst. Het draait dus altijd om de balans tussen de zwaarte van de fout en de zwaarte van de gevolgen.

Hoe pak je een ontbinding in de praktijk aan?

Je hebt geconcludeerd dat je contractpartner de afspraken schendt en je voldoet aan de wettelijke voorwaarden. Dan is het tijd voor actie. Maar let op, het proces van een ontbinding van een overeenkomst start niet bij de juridische brief zelf. Nee, het begint al veel eerder, met een ijzersterke voorbereiding.

De allereerste stap is het secuur vastleggen van de wanprestatie. Documenteer werkelijk alles. Maak foto’s van slecht uitgevoerd werk, sla e-mails op waarin toezeggingen worden geschonden en noteer nauwkeurig de data en tijden van gemiste deadlines. Dit bewijsmateriaal is goud waard, of je nu zelf een brief opstelt of de kwestie later voor de rechter brengt.

De twee routes naar ontbinding

Blijft de tegenpartij in gebreke, zelfs na een eventuele ingebrekestelling? Dan kom je op een tweesprong te staan. Je hebt in principe twee paden die je kunt bewandelen: een buitengerechtelijke ontbinding of een gerechtelijke procedure.

De meest voorkomende en veruit snelste route is de buitengerechtelijke ontbinding. Dit regel je met een schriftelijke verklaring, vaak een brief of e-mail. Hierin geef je helder en ondubbelzinnig aan dat je de overeenkomst ontbindt en waarom. Het is essentieel dat deze verklaring de andere partij ook echt bereikt. Een aangetekende brief is daarom geen overbodige luxe; het levert je hard bewijs van ontvangst.

Soms is een gang naar de rechter echter onvermijdelijk. Dat noemen we de gerechtelijke ontbinding. Deze route is de aangewezen weg als de tegenpartij de ontbinding weigert te accepteren, als er grote belangen op het spel staan of als de situatie juridisch ingewikkeld is.

Een goede vuistregel: kies voor een gerechtelijke procedure als je verwacht dat de tegenpartij niet vrijwillig meewerkt aan een terugbetaling of het retourneren van goederen. Een vonnis van de rechter geeft je een zogenaamde ‘executoriale titel’. Daarmee kun je een deurwaarder inschakelen om je vordering alsnog te innen.

Vergelijking van ontbindingsmethoden

Om de keuze tussen deze twee routes makkelijker te maken, heb ik de belangrijkste verschillen voor je op een rij gezet. Hieronder zie je een overzicht van de voor- en nadelen.

Vergelijking van ontbindingsmethoden
Een overzicht van de twee belangrijkste manieren om een overeenkomst te ontbinden, met hun voor- en nadelen.

Welke route je ook overweegt, het is bijna altijd een verstandige zet om juridisch advies in te schakelen. Een expert helpt je bepalen welke aanpak de meeste kans van slagen heeft en zorgt ervoor dat je communicatie juridisch waterdicht is. Zo voorkom je dat een ontbinding van overeenkomst strandt op een simpele formele fout, waardoor je uiteindelijk met lege handen staat. Zie het als een investering die zichzelf in de meeste gevallen ruimschoots terugverdient.

De financiële gevolgen van een ontbinding

Wanneer een contract eenmaal succesvol is ontbonden, begint de financiële afwikkeling pas echt. De ontbinding van een overeenkomst creëert namelijk direct nieuwe juridische verplichtingen. De belangrijkste hiervan zijn de zogenaamde ongedaanmakingsverbintenissen. Dit klinkt complex, maar de kern is eenvoudig: alles moet zo veel mogelijk worden teruggedraaid naar de situatie van vóór de wanprestatie.

Heel concreet betekent dit dat reeds betaalde facturen moeten worden teruggestort en dat geleverde goederen weer retour moeten. Het doel is om beide partijen terug te brengen in de financiële positie alsof de overeenkomst nooit volledig is uitgevoerd.

Wat als terugdraaien onmogelijk is?

Niet elke prestatie kan fysiek worden teruggegeven. Denk bijvoorbeeld aan een marketingadviseur die een uitgebreide strategie heeft ontwikkeld. Of een softwareontwikkelaar die maandenlang programmeerwerk heeft verricht. Dit soort diensten kun je niet zomaar ‘retourneren’.

Voor zulke situaties voorziet de wet in een alternatief: de waardevergoeding. Dit houdt in dat de partij die de dienst heeft ontvangen, de objectieve waarde van die prestatie op het moment van ontvangst moet vergoeden. Deze waarde is niet per se gelijk aan de afgesproken contractprijs, wat de afwikkeling behoorlijk complex kan maken.

Een praktisch voorbeeld maakt dit duidelijk. Stel, u heeft een IT-bedrijf ingehuurd voor de bouw van een CRM-systeem voor € 50.000. Na een aanbetaling van € 20.000 levert het bedrijf een systeem dat niet naar behoren functioneert en u ontbindt de overeenkomst. Hoewel het systeem als geheel misschien waardeloos is, kunnen bepaalde reeds ontwikkelde modules wél een objectieve waarde vertegenwoordigen. Het kan dus zijn dat u een deel van die waarde moet vergoeden, ondanks de ontbinding.

Naast de ongedaanmaking is er vaak ook recht op aanvullende schadevergoeding. Dit dekt de schade die u heeft geleden door de wanprestatie zelf, zoals extra kosten die u moest maken om een andere leverancier in te huren of misgelopen omzet door de vertraging.

De volledige financiële puzzel

De financiële afwikkeling van een ontbinding van overeenkomst is dus veel meer dan alleen uw geld terugkrijgen. Het is een combinatie van verschillende elementen die samen een complete puzzel vormen.

• Terugbetalingen: Alle vooruitbetaalde bedragen moeten worden geretourneerd.
• Retournering van goederen: Fysieke producten gaan terug naar de leverancier.
• Waardevergoeding: Voor diensten die niet ongedaan gemaakt kunnen worden.
• Aanvullende schadevergoeding: Voor alle overige schade, zoals gederfde winst of extra kosten.

Deze combinatie van factoren maakt de financiële afwikkeling vaak ingewikkeld. Het vereist een zorgvuldige berekening en, in veel gevallen, een stevige onderhandeling of zelfs een gang naar de rechter om tot een eerlijke uitkomst te komen. Een gedegen financieel en juridisch overzicht is hierbij dan ook onmisbaar.

Slimme contractclausules om problemen te voorkomen

Voorkomen is beter dan genezen. Dat cliché kent iedereen, maar in de juridische wereld is het een gouden regel. Een goed contract is je eerste en beste verdediging tegen onduidelijkheid, discussies en – uiteindelijk – dure, slepende procedures. Door vooraf slimme afspraken te maken over de ontbinding van een overeenkomst, houd je zelf de touwtjes in handen.

Het is cruciaal om te weten dat je niet vastzit aan de standaard wettelijke regels voor ontbinding. Je hebt als ondernemer juist veel vrijheid om daar in je contracten van af te wijken. En dat is een enorme kans om de voorwaarden naar je hand te zetten en veel meer zekerheid in te bouwen.

Bepaal zelf de spelregels voor ontbinding

Je kunt in je overeenkomsten of algemene voorwaarden heel specifiek vastleggen welke fouten wél, en welke juist níet ernstig genoeg zijn voor ontbinding. Zo sla je de vaak lastige discussie over of een tekortkoming wel ‘substantieel genoeg’ was, direct plat.

Deze contractsvrijheid is recent nog eens bevestigd door de Hoge Raad in een belangrijk arrest uit juli 2023. De hoogste rechter oordeelde dat de standaardregel uit het Burgerlijk Wetboek (artikel 6:265 lid 1) van regelend recht is. Simpel gezegd: als partijen expliciet afspreken dat iedere tekortkoming ontbinding rechtvaardigt, dan moet een rechter dat respecteren. De rechter hoeft dan niet meer zelf te beoordelen of de fout wel ernstig genoeg was.

Deze uitspraak geeft je dus de mogelijkheid om een hoop onzekerheid weg te nemen. Denk bijvoorbeeld aan clausules die stellen dat:

• Het overschrijden van een specifieke, cruciale deadline automatisch het recht op ontbinding geeft, zonder dat je eerst een ingebrekestelling hoeft te sturen.
• Het niet halen van vooraf vastgelegde kwaliteitsnormen, zoals een uptime van 99,5% voor software, een directe grond is voor ontbinding.
• Kleine, specifieke afwijkingen (zoals een typefout in een rapport) expliciet worden uitgesloten als reden om het contract te beëindigen.

Door de gronden voor een ontbinding van overeenkomst vooraf te definiëren, creëer je een helder en voorspelbaar kader. Beide partijen weten exact waar ze aan toe zijn, wat het risico op escalatie aanzienlijk vermindert.

Het formuleren van dit soort clausules vraagt wel om precisiewerk. Zorg dat je afspraken glashelder zijn en geen ruimte laten voor verschillende interpretaties. Dit versterkt niet alleen je juridische positie, maar draagt ook bij aan een transparantere en professionelere zakelijke relatie.

Veelgestelde vragen over ontbinding

In de praktijk merken we dat er rond het thema ontbinding van een overeenkomst veel vragen leven. Het is ook een ingrijpende stap. Om u meer helderheid te geven, beantwoorden we hier de meest voorkomende vragen. Zo kunt u met meer zekerheid de juiste beslissing nemen.

Ontbinding versus opzegging

Het cruciale verschil tussen ontbinden en opzeggen zit in de aanleiding én in het gevolg. Ontbinding is echt een reactie op wanprestatie: de andere partij komt zijn afspraken simpelweg niet na. Het doel is dan om alles wat al gedaan of betaald is, terug te draaien.

Opzeggen is iets heel anders. Dat doe je bij een doorlopend contract, zoals een huur- of een servicecontract, om het voor de toekomst te beëindigen. Meestal is er geen sprake van een fout; de samenwerking stopt gewoon.

De vorm van de ontbindingsverklaring

Moet je per se een aangetekende brief sturen om een overeenkomst te ontbinden? De wet stelt simpelweg dat het ‘schriftelijk’ moet gebeuren. Een e-mail is in principe dus voldoende. Toch raden wij een aangetekende brief zeer sterk aan.

Met een aangetekende brief heeft u onweerlegbaar bewijs in handen dat uw verklaring de tegenpartij daadwerkelijk heeft bereikt. Mocht een geschil uiteindelijk voor de rechter komen, dan kan dit bewijs van doorslaggevend belang zijn.

Kan ik een deel van de overeenkomst ontbinden?

Jazeker, dat kan. We noemen dit gedeeltelijke ontbinding. Als de wanprestatie maar op een specifiek, af te zonderen deel van de afspraken slaat, kunt u ervoor kiezen om alleen dat onderdeel te ontbinden.

Stel, u bestelt vijf machines en bij de levering blijkt er één defect. Dan kunt u de overeenkomst voor die ene machine ontbinden, terwijl u de andere vier gewoon houdt en betaalt. Dit voorkomt dat een klein probleem een complete deal onnodig ingewikkeld maakt.