Eigendom is het meest omvattende recht dat een persoon op een zaak kan hebben, aldus het Burgerlijk Wetboek. Dat betekent allereerst dat anderen het eigendomsrecht van die persoon moeten respecteren. Als gevolg van dit recht is het namelijk aan de eigenaar om te bepalen wat er met zijn zaak gebeurt. Zo kan de eigenaar bijvoorbeeld besluiten om de eigendom van zijn zaak middels een koopovereenkomst over te dragen aan een ander. Voor een geldige overdracht moet echter aan een aantal wettelijke voorwaarden worden voldaan. De voorwaarde die de eigendom van de zaak uiteindelijk definitief doet overgaan, is de levering van de betreffende zaak, bijvoorbeeld door het letterlijk overhandigen daarvan aan de koper, en niet de betaling van de koopprijs zoals doorgaans wordt gedacht. Met andere woorden, de koper eigenaar op het moment van levering van de zaak.
Geen eigendomsvoorbehoud afgesproken
Het bovenstaande zal met name het geval zijn wanneer u met de koper niets in de termen van eigendomsvoorbehoud afgesproken. Weliswaar wordt naast de levering ook de koopprijs alsmede de termijn waarbinnen de betaling daarvan door de koper dient te geschieden in de koopovereenkomst afgesproken. Maar in tegenstelling tot levering vormt (de betaling van) de koopprijs geen wettelijk vereiste voor de eigendomsoverdracht. Het dus mogelijk dat de koper eigenaar wordt van oorspronkelijk uw zaak, zonder daarvoor (het volledige bedrag) te hebben betaald. Blijft de betaling door de koper daarna uit? Dan kunt u bijvoorbeeld niet zomaar uw zaak terughalen. De niet betalende koper kan immers gewoon het verkregen eigendomsrecht op die zaak inroepen en wordt u geacht om ditmaal zijn eigendomsrecht op de betreffende zaak te respecteren. Anders gezegd staat u in dat geval zonder uw zaak of betaling en dus met lege handen. Hetzelfde geld als de koper wel voornemens is om te betalen maar voordat de daadwerkelijke betaling plaats vindt, te maken krijgt met faillissement. Dit is een vervelende situatie dat overigens kan worden voorkomen.
Eigendomsvoorbehoud als voorzorgsmaatregel
Voorkomen is immers beter dan genezen. Daarom is het verstandig om de mogelijkheden die er zijn ook te benutten. Zo kan de eigenaar van de zaak met de koper overeenkomen dat de eigendom pas overgaat op de koper, als door de koper aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan. Een dergelijke voorwaarde kan bijvoorbeeld ook de betaling van de koopsom betreffen en wordt ook wel eigendomsvoorbehoud genoemd. Eigendomsvoorbehoud is geregeld in artikel 3:92 van het Burgerlijk Wetboek en heeft indien overeengekomen aldus tot gevolg dat de verkoper juridisch gezien eigenaar blijft van de zaak totdat de koper de volledige afgesproken prijs voor de zaak heeft betaald. Eigendomsvoorbehoud dient dan als een voorzorgsmaatregel: blijft de betaling door de koper uit? Of krijgt de koper alvorens hij de verkoper heeft betaald, te maken met faillissement? Dan heeft de verkoper als gevolg van bedongen eigendomsvoorbehoud het recht om zijn zaak van de koper terug te eisen. Werkt de koper niet mee aan afgifte van de zaak, dan kan de verkoper via de gerechtelijke weg overgaan tot beslag en executie. Omdat de verkoper altijd eigenaar is gebleven, valt zijn zaak ook niet in de failliete boedel van de koper en kan uit die boedel worden opgeëist. Wordt de voorwaarde van betaling wel door de koper vervuld? Dan (pas) gaat het eigendom van de zaak over op de koper.
Een voorbeeld van eigendomsvoorbehoud: huurkoop
Een van de meest voorkomende transacties waarbij door partijen gebruik wordt gemaakt van eigendomsvoorbehoud is de huurkoop, oftewel koop van bijvoorbeeld een auto op afbetaling dat in artikel 7A:1576 BW is geregeld. Bij huurkoop gaat het dus om koop en verkoop van op afbetaling waarbij partijen overeenkomen dat de verkochte zaak niet enkel door aflevering in eigendom overgaat, maar pas door vervulling van de voorwaarde van algehele afbetaling van wat door de koper uit hoofde van de koopovereenkomst is verschuldigd. Daartoe behoren overigens niet de transacties met betrekking tot alle onroerende zaken en de meeste registergoederen. Deze transacties zijn in de wet uitgesloten van huurkoop. Uiteindelijk beoogt de regeling van huurkoop met haar dwingende bepalingen om de koper van bijvoorbeeld een auto bescherming te bieden tegen een te lichtvaardig aangaan van een huurkoop, alsook de verkoper tegen een te eenzijdig sterke positie van de koper.
Effectiviteit van eigendomsvoorbehoud
Voor de effectieve werking van eigendomsvoorbehoud is het wel belangrijk dat het schriftelijk wordt vastgelegd. Dat kan in de in de koopovereenkomst zelf dan wel in een geheel aparte overeenkomst. Doorgaans wordt eigendomsvoorbehoud echter in de algemene voorwaarden vastgelegd. In dat geval zal echter in het oog moeten worden gehouden dat aan wettelijke eisen omtrent de algemene voorwaarden moet zijn voldaan. Meer informatie over de algemene voorwaarden en de daarvoor geldende wettelijke vereisten vindt u in een van onze eerdere blogs: Algemene voorwaarden: wat u erover moet weten.
Voorts is het in het kader van een effectiviteit van belang dat het op te nemen eigendomsvoorbehoud ook geldig is. Daartoe moet aan de volgende eisen worden voldaan:
- de zaak moet bepaalbaar of identificeerbaar zijn (omschreven)
- de zaak mag niet zijn verwerkt in een nieuwe zaak
- de zaak mag niet bewerkt zijn tot een nieuwe zaak
Belangrijk is bovendien om bepalingen omtrent eigendomsvoorbehoud niet te eng te formuleren. Hoe enger een eigendomsvoorbehoud wordt geformuleerd, hoe meer risico’s worden opengelaten. Als er meerdere zaken aan de verkoper levert, is het daarom bijvoorbeeld verstandig om te regelen dat de verkoper eigenaar blijft van alle geleverde zaken totdat de volledige koopsom is voldaan, ook al is een gedeelte van deze zaken door de koper al betaald. Hetzelfde geldt voor de zaken van de koper waarin de door de verkoper geleverde zaken zijn, althans worden verwerkt. In dit geval wordt ook wel van een verlengd eigendomsvoorbehoud gesproken.
Vervreemding door koper onder eigendomsvoorbehoud als belangrijk punt van aandacht
Omdat de koper vanwege een overeengekomen eigendomsvoorbehoud nog geen eigenaar is, is hij in beginsel ook niet in staat om een ander juridisch eigenaar te maken. Feitelijk kan de koper dit natuurlijk wel door de zaak te verkopen aan derden, hetgeen regelmatig ook gebeurt. Overigens kan de koper, gelet op interne verhouding met de verkoper, toch bevoegd zijn om de zaak over te dragen. In beide gevallen kan de eigenaar zijn zaak niet als eigendom terugvorderen van derde. Het eigendomsvoorbehoud is door de verkoper immers enkel jegens de koper bedongen. Bovendien kan derde zich in het kader van bescherming tegen een dergelijke vordering van de koper beroepen op de bepaling van artikel 3:86 van het Burgerlijk Wetboek, oftewel de goede trouw. Dat zou pas anders zijn als deze derde het eigendomsvoorbehoud tussen de koper en de verkoper kende of wist dat het in de branche gebruikelijk is dat de geleverde zaken onder eigendomsvoorbehoud worden geleverd én dat het financieel slecht ging met de koper.
Het eigendomsvoorbehoud is een juridisch nuttige doch lastige constructie. Het is daarom verstandig om een deskundig advocaat te raadplegen, alvorens een eigendomsvoorbehoud aan te gaan. Heeft u te maken met eigendomsvoorbehoud of heeft u hulp nodig bij het opstellen daarvan? Neem dan contact op met Law & More. Bij Law & More begrijpen wij dat ontbreken van een dergelijk eigendomsvoorbehoud dan wel het onjuist vastleggen daarvan ingrijpende consequenties voor u kan hebben. Onze advocaten zijn deskundig op het gebied van contractenrecht en helpen u graag, door middel van een persoonlijke aanpak verder.
