Bedrijven die zeggen duurzaam te zijn lopen steeds meer juridische risico’s als hun claims niet blijken te kloppen.
Greenwashing kan leiden tot boetes tot 900.000 euro of 10 procent van de jaaromzet, plus schadeclaims van consumenten en reputatieschade.
De Rechtbank Amsterdam liet dat in 2024 zien door KLM te veroordelen vanwege misleidende milieuclaims over duurzame brandstoffen en herbebossing.
De regels worden strenger. Europa introduceert nieuwe wetten die bedrijven verplichten hun duurzaamheidsclaims beter te onderbouwen.
Onafhankelijke instanties moeten die claims controleren. De Autoriteit Consument & Markt heeft toezicht op greenwashing nu tot een van haar speerpunten gemaakt voor 2024.
Welke juridische kaders gelden voor duurzaamheidsclaims? Wat zijn de risico’s van misleidende communicatie?
En hoe kunnen bedrijven zich beschermen tegen kostbare procedures? Van de huidige regels tot toekomstige Europese richtlijnen – dit zijn dingen die organisaties echt moeten weten over de juridische kant van duurzaamheid.
Wat is greenwashing en waarom is het een juridisch risico?
Greenwashing ontstaat als bedrijven valse of misleidende claims maken over hun milieuvriendelijkheid.
Dit vormt een groeiend juridisch risico, want de wetgeving wordt steeds strenger en rechtszaken van consumenten en concurrenten nemen toe.
Definitie en praktijkvoorbeelden van greenwashing
Greenwashing betekent dat bedrijven een valse indruk geven van hun milieueffecten of duurzame eigenschappen.
De term komt uit 1986 en verwijst naar pogingen om milieubewust over te komen zonder echt duurzaam te werken.
Veelvoorkomende vormen van greenwashing:
- Vage termen als “eco-vriendelijk” of “groen” zonder bewijs
- Claims over het hele product terwijl maar een klein deel duurzaam is
- Gebruik van nepkeurmerken of niet-gecertificeerde labels
- Zeggen CO2-neutraal te zijn door alleen compensatie
Een recent voorbeeld: de zaak tegen KLM. De rechtbank Amsterdam vond hun reclame over milieuvoordelen van vliegen misleidend.
KLM claimde duurzame brandstoffen en herbebossing, maar kon dat niet goed onderbouwen.
Andere bedrijven noemen hun producten “natuurlijk” terwijl ze gewoon chemische stoffen bevatten.
Of energiemaatschappijen promoten groene energie terwijl ze vooral fossiele brandstoffen gebruiken.
Invloed van greenwashing op consumentenvertrouwen
Greenwashing schaadt het vertrouwen van consumenten in duurzame producten en diensten.
Ontdekken mensen dat ze zijn misleid? Dan worden ze snel sceptisch over alle milieuclaims.
Directe gevolgen voor bedrijven:
- Verlies van klantenloyaliteit
- Negatieve publiciteit en reputatieschade
- Minder bereidheid van consumenten om extra te betalen voor duurzaamheid
Consumenten worden zich steeds bewuster van milieuvriendelijkheid en laten dat vaker meewegen in hun aankoopbeslissingen.
Maar mensen willen wel betrouwbare informatie. Misleidende claims maken het lastig om echt duurzame producten te herkennen.
Zo ondermijnen bedrijven de hele transitie naar een groenere economie.
De relatie tussen duurzaamheid, milieu en eerlijke concurrentie
Greenwashing verstoort de eerlijke concurrentie. Bedrijven die serieus investeren in duurzaamheid krijgen het moeilijker door concurrenten die alleen groene marketing gebruiken.
Juridische risico’s nemen toe:
- Civiele rechtszaken van consumenten voor schadevergoeding
- Collectieve acties van consumentenorganisaties
- Boetes van toezichthouders zoals de ACM tot €900.000 of 10% van de jaaromzet
De Nederlandse wet ziet misleidende milieuclaims als oneerlijke handelspraktijken. Bedrijven moeten hun claims onderbouwen met onafhankelijk en verifieerbaar bewijs.
Nieuwe Europese regels maken de eisen nog strenger. Vanaf 2026 moeten milieuclaims eerst worden gecheckt door onafhankelijke instanties.
Bedrijven die onjuiste claims maken, lopen daardoor een veel groter juridisch risico.
De juridische kaders rond duurzaamheidsclaims
Bedrijven die duurzaamheidsclaims gebruiken moeten zich houden aan verschillende juridische regels.
De Europese Commissie stelt nieuwe richtlijnen op, terwijl de ACM toezicht houdt op de Nederlandse markt.
Europees recht: Green Claims Directive en Green Transition Directive
De Green Claims Directive schrijft voor hoe bedrijven duurzaamheidsclaims moeten opstellen zonder consumenten te misleiden.
Belangrijkste eisen van de Green Claims Directive:
- Claims moeten bewezen worden met betrouwbare gegevens
- Informatie moet kloppen en duidelijk zijn
- Vage termen als “groen” of “eco-vriendelijk” zijn niet toegestaan zonder bewijs
De Green Transition Directive sluit hierop aan. Die richtlijn wil oneerlijke handelspraktijken rond duurzaamheid voorkomen.
Bedrijven krijgen eindelijk een officieel kader. Het misleiden van consumenten was al verboden, maar nu zijn de regels veel duidelijker.
Nationaal toezicht: rol van de Autoriteit Consument & Markt (ACM)
De Autoriteit Consument & Markt houdt toezicht op duurzaamheidsclaims in Nederland.
De ACM kan boetes uitdelen aan bedrijven die consumenten misleiden over hun duurzaamheid.
Een duurzaamheidsclaim hoort eerlijk en betrouwbaar te zijn. Gebruikt een bedrijf valse claims? Dan is dat greenwashing en strafbaar.
De ACM kan verschillende acties ondernemen:
- Boetes opleggen tot €500.000
- Bedrijven dwingen om misleidende reclame te stoppen
- Onderzoek doen naar verdachte claims
Recent kreeg een bedrijf een boete van €500.000 voor greenwashing. De ACM laat hiermee zien dat ze streng handhaaft.
Internationale ontwikkelingen en vergunningssystemen
Verschillende landen ontwikkelen hun eigen systemen voor duurzaamheidsclaims.
De Europese Banking Authority (EBA) werkt aan regels voor financiële producten die zichzelf als duurzaam presenteren.
Sommige landen denken na over vergunningssystemen voor bepaalde duurzaamheidsclaims. Bedrijven moeten dan eerst goedkeuring krijgen voordat ze zulke claims mogen voeren.
Trends in internationale regelgeving:
- Strengere eisen voor bewijs
- Meer samenwerking tussen toezichthouders
- Hogere boetes bij overtredingen
Deze ontwikkelingen maken het voor bedrijven steeds belangrijker om hun duurzaamheidsclaims goed te checken.
Wat in het ene land mag, kan ergens anders gewoon verboden zijn.
Eisen aan en onderbouwing van duurzaamheidsclaims
Duurzaamheidsclaims moeten aan strenge eisen voldoen om misleiding te voorkomen.
Bedrijven zijn verplicht hun milieuprestaties te onderbouwen met wetenschappelijk bewijs.
Noodzaak van wetenschappelijk bewijs en transparantie
Elke duurzaamheidsclaim vraagt om wetenschappelijk bewijs. Bedrijven moeten dus echt harde data hebben voordat ze iets roepen over hun producten of diensten.
Het bewijs moet je kunnen controleren en het mag niet gekleurd zijn. Onafhankelijke onderzoeken of certificeringen vormen meestal het fundament voor sterke claims.
Transparantie blijft onmisbaar als je milieuclaims deelt. Consumenten willen snappen waarop de claim steunt, en terecht ook.
Vereisten voor wetenschappelijk bewijs:
- Meetbare resultaten
- Onafhankelijke verificatie
- Actuele gegevens
- Reproduceerbare methoden
Bedrijven die losse kreten gebruiken zonder onderbouwing lopen al snel kans op juridische problemen. Claims als “milieuvriendelijk” zonder uitleg zijn gewoon niet genoeg.
Verplichtingen voor bedrijven omtrent milieuprestaties
Bedrijven zitten vast aan wettelijke eisen als ze duurzaamheidsclaims maken. Door nieuwe Europese regels worden die eisen alleen maar strenger.
De hoofdverplichtingen zijn onder andere:
- Correcte en niet-misleidende informatie verstrekken
- Claims kunnen aantonen met bewijsmateriaal
- Duidelijke communicatie zonder dubbelzinnigheid
- Actuele gegevens gebruiken
Valse claims over milieuprestaties? Die worden bestraft met boetes. Soms zijn die boetes echt fors.
Het is slim om claims regelmatig te checken. Wat gisteren nog klopte, kan vandaag alweer achterhaald zijn.
Belangrijke aandachtspunten:
- Claims moeten specifiek zijn
- Geen overdreven beweringen maken
- Beperkingen eerlijk communiceren
- Vergelijkingen moeten fair zijn
Leidraad Duurzaamheidsclaims en praktijkvoorbeelden
De ACM heeft een Leidraad Duurzaamheidsclaims gemaakt met vijf vuistregels. Handig, want die helpen bedrijven bij het juist formuleren van hun claims.
Die vuistregels zijn praktisch en houden bedrijven scherp op waarheidsgetrouwheid en duidelijkheid.
Praktijkvoorbeelden van goede claims:
- “50% minder CO2-uitstoot vergeleken met het vorige model”
- “Gemaakt van 80% gerecycled materiaal volgens norm X”
- “Energielabel A++ gecertificeerd door instantie Y”
Voorbeelden van slechte claims:
- “100% natuurlijk” zonder specificatie
- “Goed voor het milieu” zonder bewijs
- “Klimaatneutraal” zonder uitleg over compensatie
De leidraad benadrukt dat claims moeten aansluiten bij de doelgroep. Technische details? Die moet je gewoon begrijpelijk uitleggen.
Bedrijven kunnen de leidraad als checklist gebruiken voordat ze nieuwe milieuclaims de wereld in sturen.
Het gebruik van milieulabels en keurmerken in de praktijk
Milieulabels en keurmerken zijn belangrijk bij duurzaamheidsclaims, maar ze brengen ook juridische risico’s met zich mee. De nieuwe EU-regels stellen strengere eisen aan hoe betrouwbaar en transparant die labels moeten zijn.
Betrouwbaarheid en erkenning van milieulabels
Kies je een milieulabel? Wees dan kritisch. Niet elk label is even betrouwbaar of juridisch stevig.
Erkende labels hebben meestal een degelijke wetenschappelijke basis. Onafhankelijke organisaties beheren deze labels en hanteren duidelijke criteria.
Zelfbedachte labels zijn echt een stuk riskanter. Bedenk je eigen duurzaamheidslabel? Dan moet je het volledig kunnen onderbouwen met bewijs.
Betrouwbare milieulabels herken je aan:
- Onafhankelijke verificatie door externe partijen
- Transparante criteria en beoordelingsmethoden
- Regelmatige controles en updates
- Duidelijke communicatie over wat het label betekent
Consumenten letten steeds meer op keurmerken bij hun aankoop. Gebruik je een vaag label, dan neem je als bedrijf een flink risico.
Regulering van milieukeurmerken op EU-niveau
De Green Claims Directive heeft strenge regels ingevoerd voor milieukeurmerken. In februari 2024 gaf de Raad van de Europese Unie definitief groen licht.
Nieuwe keurmerken moeten goedkeuring krijgen van EU-lidstaten. Ze moeten echt iets toevoegen aan wat er al is.
Bestaande overheidsregelingen moeten zich aanpassen aan de nieuwe eisen. Labels uit landen buiten de EU? Die moeten eerst door de Europese Commissie worden goedgekeurd.
De EU stelt deze eisen aan milieukeurmerken:
- Transparante eigendom en besluitvorming
- Duidelijke monitoring en nalevingsprocedures
- Toegankelijke voorwaarden voor kleine bedrijven
- Wetenschappelijke onderbouwing door experts
- Klachten- en geschillenprocedures
- Handhavingsmechanismen bij niet-naleving
De Europese Commissie publiceert een lijst van officieel erkende milieukeurmerken. Dat maakt het makkelijker voor bedrijven om betrouwbare keuzes te maken.
Risico’s bij gebruik van onervaren of onbekende keurmerken
Gebruik je een onbekend of nieuw keurmerk? Dan loop je grote juridische risico’s. Boetes en sancties zijn geen uitzondering.
Financiële gevolgen kunnen behoorlijk oplopen. Behalve boetes bestaat het risico dat je inkomsten moet terugbetalen als ze uit verboden activiteiten komen.
Zakelijke consequenties zijn soms nog vervelender. Je kunt uitgesloten worden van aanbestedingen of overheidssubsidies mislopen.
Veelvoorkomende problemen met onervaren keurmerken:
- Gebrek aan wetenschappelijke onderbouwing
- Onduidelijke of misleidende criteria
- Onvoldoende controle en verificatie
- Beperkte transparantie over procedures
- Ontbrekende klachtenprocedures
Doe dus altijd grondig onderzoek naar keurmerken voordat je ze gebruikt. Werk samen met erkende en gevestigde labels om juridische ellende te voorkomen.
Handhaving en boetes bij greenwashing
Verschillende organisaties houden bedrijven scherp in de gaten als het gaat om misleidende duurzaamheidsclaims. Boetes kunnen fors zijn, maar reputatieschade door publieke procedures is misschien nog wel erger.
Toezicht en sancties vanuit ACM en de Europese Commissie
De Autoriteit Consument & Markt (ACM) houdt streng toezicht op misleidende reclame. Dat geldt zeker ook voor duurzaamheidsclaims.
De ACM deelt verschillende soorten sancties uit:
- Bestuurlijke boetes tot 900.000 euro of 10% van de jaaromzet
- Last onder dwangsom om misleidende claims te stoppen
- Publicatie van overtredingen op hun website
De Europese Commissie werkt aan nóg strengere regels tegen greenwashing. Nieuwe wetten moeten valse milieuclaims beter aanpakken.
Bedrijven moeten hun duurzaamheidsclaims echt goed kunnen onderbouwen. Zonder concreet bewijs kom je er niet meer mee weg.
Praktijkvoorbeelden van opgelegde boetes
KLM kreeg in 2023 kritiek van de ACM vanwege misleidende reclame over CO2-compensatie. De luchtvaartmaatschappij moest haar campagne aanpassen.
TotalEnergies staat nu voor de rechter in Parijs vanwege mogelijke greenwashing. Klimaatactivisten dagen het bedrijf voor de rechter over valse duurzaamheidsclaims.
Nederlandse bedrijven kregen al vaker waarschuwingen van de ACM. Vaak passen bedrijven hun reclame aan zonder dat het tot een boete hoeft te komen.
Veelvoorkomende overtredingen:
- Vage termen zoals “klimaatneutraal” zonder bewijs
- Selectief gebruik van milieucertificaten
- Overdreven claims over CO2-reductie
De rol van zelfregulerende instanties als de Reclame Code Commissie
De Reclame Code Commissie (RCC) behandelt klachten over misleidende reclame. Sinds 2023 gebruikt de RCC de specifieke Code Duurzaamheidsreclame (CDR).
De RCC kan bedrijven verplichten hun reclame-uitingen aan te passen. Hun uitspraken zijn bindend voor aangesloten bedrijven.
Belangrijke regels uit de CDR:
- Duurzaamheidsclaims moeten waar en controleerbaar zijn
- Bedrijven moeten bewijs kunnen leveren
- Vage beweringen zijn niet toegestaan
Het aantal zaken over greenwashing bij de commissie neemt toe. Dit speelt niet alleen bij de fossiele industrie, maar in alle sectoren.
Consumenten kunnen gratis klachten indienen bij de RCC. De drempel om verdachte claims te melden is daardoor laag.
Procedures bij overtredingen en meldingen
Consumenten kunnen misleidende duurzaamheidsclaims melden bij verschillende instanties.
De ACM heeft hiervoor een speciaal meldpunt.
Stappen bij een melding:
- Verzamel bewijs van de misleidende claim.
- Dien een melding in bij de ACM of RCC.
- Wacht op onderzoek door de toezichthouder.
- Mogelijk wordt een procedure gestart.
Bedrijven krijgen meestal eerst de kans om hun claims vrijwillig aan te passen.
Daardoor voorkomen ze vaak langdurige procedures en boetes.
Bij ernstige overtredingen start de ACM direct een handhavingsprocedure.
Zo’n procedure kan leiden tot hoge boetes en flinke negatieve publiciteit.
De Europese Commissie werkt trouwens aan betere bescherming voor consumenten.
Nieuwe regels moeten ervoor zorgen dat misleidende claims sneller verdwijnen.
Juridische uitdagingen en toekomstige ontwikkelingen
Bedrijven krijgen steeds strengere regels over duurzaamheid.
De handhaving is nu veel strikter dan voorheen.
Nieuwe regelgeving en verwachtingen voor bedrijven
De Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) verandert hoe bedrijven over duurzaamheid rapporteren.
Deze wet geldt sinds 2024 voor grote bedrijven in Europa.
Bedrijven moeten nu veel meer details geven over hun milieueffecten.
Ze moeten bijvoorbeeld rapporteren over hun broeikasgasemissies en andere milieuproblemen.
De zorgplicht van bedrijven wordt nu echt juridisch afdwingbaar.
Bedrijven zijn dus verantwoordelijk voor hun duurzaamheidsbeloftes.
Belangrijke eisen onder CSRD:
- Rapportage over alle broeikasgasemissies.
- Duidelijke doelen en tijdlijnen.
- Externe controle door accountants.
- Standaard rapportageformaten.
Bedrijven die valse claims maken kunnen nu veel hogere boetes krijgen.
De regels worden ieder jaar weer wat strenger.
Aandachtspunten bij ESG-beleid en rapportages
ESG-rapportages moeten betrouwbaar en controleerbaar zijn.
Bedrijven mogen geen mooie verhalen vertellen zonder bewijs.
Risicogebieden voor bedrijven:
- Onduidelijke doelstellingen.
- Misleidende marketinguitspraken.
- Ontbrekende meetgegevens.
- Onjuiste emissiemetingen.
Toezichthouders letten steeds meer op handelspraktijken rond ESG.
De Autoriteit Consument en Markt controleert vaker op groene claims.
Bedrijven moeten hun ESG-beleid goed vastleggen.
Alle claims moeten ondersteund worden door echte gegevens.
Tip: Laat ESG-rapportages altijd controleren door externe experts.
Dat voorkomt later een hoop juridische ellende.
Blik op toekomstige handhaving en marktontwikkeling
De handhaving van duurzaamheidsregels wordt de komende jaren veel strenger.
Toezichthouders krijgen meer budget en mensen om bedrijven te controleren.
Verwachte ontwikkelingen tot 2027:
- Hogere boetes voor greenwashing.
- Meer controles op ESG-claims.
- Strengere regels voor reclame.
- Persoonlijke aansprakelijkheid voor bestuurders.
Rechtszaken over misleidende duurzaamheidsclaims nemen toe.
Consumenten en investeerders stappen vaker naar de rechter.
Bedrijven moeten hun handelspraktijken aanpassen.
Voorzichtigheid bij marketingclaims wordt steeds belangrijker.
De juridische kosten van verkeerde duurzaamheidsclaims stijgen snel.
Voorkomen is echt goedkoper dan achteraf problemen oplossen.
Veelgestelde vragen
Bedrijven die misleidende milieuclaims maken, riskeren boetes tot 4% van hun jaaromzet en inbeslagname van inkomsten.
De Nederlandse ACM houdt toezicht op duurzaamheidsclaims en consumenten kunnen klachten indienen bij verschillende instanties.
Wat zijn de juridische consequenties van greenwashing voor bedrijven?
Bedrijven die misleidende milieuclaims maken, kunnen boetes krijgen van minimaal 4% van hun jaaromzet.
Dat is een van de zwaarste sancties in de nieuwe Europese regelgeving.
Autoriteiten kunnen daarnaast alle inkomsten uit misleidende claims in beslag nemen.
Bedrijven kunnen zo hun winst volledig kwijtraken.
Ook riskeren bedrijven uitsluiting van overheidscontracten.
Deze uitsluiting kan maximaal 12 maanden duren en geldt voor aanbestedingen, subsidies en concessies.
Hoe kan een bedrijf zich verdedigen tegen beschuldigingen van greenwashing?
Bedrijven moeten hun milieuclaims onderbouwen met wetenschappelijk bewijs.
Dat bewijs moet aansluiten op algemeen erkende normen en internationale standaarden.
Claims moeten gaan over de hele levenscyclus van het product.
Bedrijven moeten laten zien dat hun milieueffecten echt significant zijn, van grondstof tot einde levensduur.
Het is belangrijk om duidelijk te maken of een claim geldt voor het hele product of slechts een deel.
Claims moeten verder gaan dan wettelijke eisen en duidelijk beter presteren dan gangbaar in de sector.
Wat houdt de wetgeving in Nederland in met betrekking tot duurzaamheidsclaims?
De ACM heeft vijf vuistregels opgesteld voor duurzaamheidsclaims.
Deze regels helpen bedrijven om hun claims juist te formuleren en te onderbouwen.
Nederlandse bedrijven moeten ook voldoen aan de Europese Richtlijn oneerlijke handelspraktijken.
Deze richtlijn verbiedt misleidende claims al langer dan de nieuwe groene regelgeving.
Micro-ondernemingen met minder dan 10 werknemers en maximaal 2 miljoen euro omzet zijn vrijgesteld van nieuwe Europese verplichtingen.
Ze moeten wel blijven voldoen aan de bestaande Nederlandse regels.
Welke regelgevende instanties richten zich op de aanpak van greenwashing?
De Autoriteit Consument & Markt (ACM) houdt in Nederland toezicht op duurzaamheidsclaims.
De ACM heeft een hernieuwde leidraad gepubliceerd met handvatten voor bedrijven.
Op Europees niveau werkt de Europese Commissie aan nieuwe regels tegen greenwashing.
Deze regels worden nu besproken door het Europees Parlement en de Raad.
Lidstaten moeten bevoegde autoriteiten aanwijzen voor handhaving van de nieuwe regelgeving.
In Nederland zal waarschijnlijk de ACM deze rol op zich nemen.
Hoe worden boetes voor misleidende duurzaamheidsclaims bepaald en toegekend?
Boetes kunnen oplopen tot minimaal 4% van de jaaromzet van een bedrijf.
Dit percentage geldt als ondergrens en kan hoger uitvallen bij ernstige overtredingen.
De hoogte van de boete hangt af van de ernst van de misleiding en de impact op consumenten.
Herhaalde overtredingen leiden tot nog strengere sancties.
Nog iets: autoriteiten kunnen ook inkomsten uit misleidende transacties confisqueren.
Zo zorgen ze ervoor dat bedrijven niet profiteren van hun overtredingen.
Op welke wijze kunnen consumenten actie ondernemen tegen greenwashing?
Je kunt bij de ACM een klacht indienen als je misleidende duurzaamheidsclaims ziet. De ACM kijkt dan naar je klacht en kan besluiten om in te grijpen.
De Consumentenbond geeft handige info over het herkennen van greenwashing. Ze helpen je om vage of overdreven claims te spotten en te melden.
Wil je het direct aanpakken? Neem gewoon contact op met het bedrijf zelf over hun claims. Vaak reageren bedrijven verrassend snel als je vraagt naar bewijs voor hun mooie groene verhalen.
