Stemovereenkomsten buiten de statuten om: toegestaan of risicovol?

Aandeelhouders willen soms afspraken maken over hoe ze stemmen in de algemene vergadering, zonder die regels in de statuten te zetten.

Stemovereenkomsten buiten de statuten zijn in Nederland toegestaan, maar ze brengen wel specifieke juridische risico’s en beperkingen mee die ondernemers echt moeten kennen.

Het Nederlandse vennootschapsrecht laat aandeelhouders toe om contractuele afspraken te maken over hun stemgedrag.

Het beroemde Wennex-arrest van de Hoge Raad uit 1944 gaf aandeelhouders die vrijheid, zolang ze hun eigen belang dienen en vooraf afspraken maken over hun stemrecht.

Die vrijheid is trouwens niet onbeperkt.

De praktijk laat zien dat stemovereenkomsten kansen en valkuilen bieden voor ondernemers.

Ze kunnen helpen om conflicten op te lossen of stabiliteit te waarborgen.

Maar ze hebben geen directe werking in vennootschapsrechtelijke zin.

Wat zijn stemovereenkomsten buiten de statuten om?

Stemovereenkomsten zijn contractuele afspraken tussen aandeelhouders over hun stemrecht.

Deze afspraken staan los van de statuten en gelden alleen tussen de contractpartijen.

Definitie van stemovereenkomsten

Een stemovereenkomst is een contract waarbij aandeelhouders afspreken hoe ze stemmen in de aandeelhoudersvergadering.

Deze overeenkomsten regelen het stemgedrag bij belangrijke beslissingen.

Stemovereenkomsten werken obligatoir.

Dus: de afspraak geldt alleen tussen de ondertekenaars.

De overeenkomst verandert niets aan het wettelijke stemrecht.

Stemt een aandeelhouder toch anders dan afgesproken? Dan blijft zijn stem gewoon geldig.

Andere aandeelhouders kunnen wel schadevergoeding eisen of andere maatregelen nemen.

De Hoge Raad bepaalde in het Wennex-arrest dat stemovereenkomsten toegestaan zijn.

Aandeelhouders mogen hun stemrecht inzetten voor hun eigen belang.

Verschil met afspraken in statuten

Statuten zijn de officiële regels van een bedrijf, ingeschreven bij de Kamer van Koophandel.

Stemafspraken in statuten werken direct voor alle aandeelhouders.

Iedereen moet zich eraan houden.

Stemovereenkomsten buiten de statuten werken anders:

• Statuten: Bindend voor iedereen
• Stemovereenkomsten: Alleen bindend voor wie tekent
• Statuten: Openbaar bij KvK
• Stemovereenkomsten: Privé tussen partijen

Wijzigingen in statuten kosten tijd en geld, vaak met een notaris.

Stemovereenkomsten kun je zelf opstellen en aanpassen.

Ze vullen de statuten aan en regelen details of specifieke situaties die je niet in de statuten zet.

Typen stemovereenkomsten in de praktijk

Pooling agreements zie je vaak.

Meerdere aandeelhouders spreken af samen te stemmen.

Samen staan ze sterker dan alleen.

Tag-along en drag-along afspraken gaan over verkoop van aandelen.

Tag-along geeft kleine aandeelhouders het recht om mee te verkopen als een grote aandeelhouder verkoopt.

Drag-along betekent dat kleine aandeelhouders verplicht mee moeten verkopen.

Bestuurdersbenoemingen regel je soms ook via stemovereenkomsten.

Aandeelhouders spreken af wie ze voordragen voor het bestuur.

Zo voorkom je verrassingen.

Deadlock-regelingen zijn handig bij patstelling.

Als aandeelhouders er niet uitkomen, bepaalt de overeenkomst hoe je het oplost.

Bijvoorbeeld via een externe expert of mediator.

Vetorechten geven sommige aandeelhouders het recht om besluiten tegen te houden.

Zelfs zonder meerderheid kunnen ze belangrijke beslissingen blokkeren.

Juridische toelaatbaarheid volgens het vennootschapsrecht

Het vennootschapsrecht geeft duidelijke grenzen aan stemovereenkomsten buiten de statuten.

De HR heeft in het Wennex-arrest gezegd dat zulke overeenkomsten mogen, zolang ze niet botsen met dwingend recht of de goede zeden.

Kernpunten uit het Wennex-arrest

Het Wennex-arrest uit 1944 is de basis voor stemovereenkomsten in Nederland.

De HR vond dat aandeelhouders contractueel afspraken mogen maken over hun stemgedrag.

In deze zaak sloten twee aandeelhouders van Wennex Bleekpoederfabriek N.V. een overeenkomst.

Bij een gelijke stand van stemmen zou een commissie bindend advies geven.

De HR stelde dat een stemovereenkomst het vennootschapsrechtelijke stemrecht niet aantast.

De aandeelhouder houdt de macht over zijn stem in de vennootschap.

Belangrijk volgens de HR:

• Contractuele afspraken tasten het stemrecht niet aan
• De stem blijft geldig, ook als iemand zich niet aan de overeenkomst houdt
• Aandeelhouders mogen hun eigen belang nastreven

Andere belangrijke jurisprudentie

Na het Wennex-arrest spraken verschillende rechtbanken zich uit over stemovereenkomsten.

De grenzen van wat mag zijn daarmee verder uitgewerkt.

Rechtbanken bevestigen dat tijdelijke afwijking van statuten via aandeelhoudersovereenkomsten mag.

De rechtbank Middelburg vond dat dit in principe geoorloofd is.

Het verschil tussen statutaire regels en contractuele afspraken blijft belangrijk.

Statuten werken publiek, stemovereenkomsten zijn alleen contractueel bindend.

Rechters benadrukken: stemovereenkomsten hebben geen directe vennootschapsrechtelijke werking.

Wie zich er niet aan houdt, is contractueel aansprakelijk, maar de stem blijft geldig.

Rol van de goede zeden en dwingend recht

De vrijheid om stemafspraken te maken kent grenzen.

Het vennootschapsrecht zegt dat zulke afspraken geen misbruik van recht mogen opleveren.

Grenzen volgens de wet:

• Artikel 2:8 lid 1 BW voor interne verhoudingen
• Artikel 3:13 lid 1 BW voor externe verhoudingen
• Geen maatschappelijk onbetamelijke gevolgen

De goede zeden zijn een belangrijke toets.

Stemovereenkomsten die de vennootschap of andere aandeelhouders oneerlijk benadelen, mag je niet maken.

Dwingend vennootschapsrecht kun je niet zomaar wegcontracteren.

Wil je afwijken van de wet? Dan moet je, waar dat mag, de statuten wijzigen.

Toepassing in verschillende vennootschapsvormen

Voor zowel de BV als de NV gelden ongeveer dezelfde regels voor stemovereenkomsten.

De kern uit het Wennex-arrest van 1944 blijft overeind voor beide soorten vennootschappen.

Stemovereenkomsten bij de besloten vennootschap (BV)

Bij de BV kunnen aandeelhouders vrij stemovereenkomsten sluiten.

Deze afspraken tasten het vennootschappelijke stemrecht niet aan.

Belangrijk:

• Aandeelhouders houden volledige zeggenschap over hun stem in de algemene vergadering
• Contractuele verplichtingen maken stemmen niet ongeldig
• Een stem blijft geldig, ook als iemand zich niet aan de afspraak houdt

De Flex-BV regeling van 2012 geeft extra mogelijkheden.

Aandeelhouders kunnen in de statuten stemrechtloze aandelen opnemen.

Stemovereenkomsten zijn vooral handig bij 50/50 aandeelhouders.

Ze helpen patstellingen in de algemene vergadering voorkomen door vooraf afspraken te maken over geschillenbeslechting.

Stemovereenkomsten bij de naamloze vennootschap (NV)

Voor de NV gelden dezelfde principes als voor de BV.

Het Wennex-arrest draaide zelfs om een NV en is nog steeds de basis.

In de praktijk:

• Aandeelhouders mogen afspreken hoe ze stemmen in de AvA
• De binding geldt alleen tussen partijen die tekenen, niet richting de vennootschap
• Wie zich niet aan de afspraak houdt, is contractueel aansprakelijk, maar de stem blijft geldig

Bij de NV zijn stemovereenkomsten vaak ingewikkelder.

Er zijn vaak meer aandeelhouders bij betrokken.

De algemene vergadering werkt volgens dezelfde regels.

Aandeelhouders stemmen naar eigen inzicht, ook als ze contractuele afspraken hebben gemaakt.

Invloed op de interne machtsverhoudingen

Stemovereenkomsten veranderen de machtsverhoudingen binnen een vennootschap flink, vooral doordat ze de besluitvorming beïnvloeden. Zulke afspraken spelen vooral mee bij de benoeming van bestuurders en commissarissen en bij de controle die aandeelhouders uitoefenen.

Aandeelhouders en controle in de algemene vergadering

Stemovereenkomsten verschuiven de macht tussen aandeelhouders doordat ze hun stemgedrag binden. Een minderheidsaandeelhouder kan zo meer invloed krijgen dan zijn aandelenbezit eigenlijk rechtvaardigt.

In de algemene vergadering zorgen stemovereenkomsten ervoor dat beslissingen soms anders uitpakken. Een aandeelhouder met 30% van de aandelen kan bijvoorbeeld met een paar andere kleine aandeelhouders afspraken maken, zodat ze samen de meerderheid halen.

Dit soort constructies kan tot lastige situaties leiden. Aandeelhouders voelen zich soms verplicht om tegen hun eigen voorkeur te stemmen.

Het stemrecht blijft juridisch wel geldig, zelfs als iemand zich niet aan de afspraken houdt.

De machtsbalans verschuift vooral als aandeelhouders patstelling-regelingen afspreken. Bij een 50-50 verdeling kan een externe expert bij geschillen de knoop doorhakken.

Invloed op benoeming en ontslag van bestuurders en commissarissen

Stemovereenkomsten bepalen direct wie bestuurder of commissaris wordt. Met die keuzes ligt de koers van de vennootschap vaak voor jaren vast.

Aandeelhouders kunnen vooraf afspreken wie ze willen benoemen. Dat geeft zekerheid over wie het bestuur vormt.

Minderheidsaandeelhouders kunnen zo invloed afdwingen bij belangrijke benoemingen.

Bij ontslag bieden stemovereenkomsten soms bescherming. Een bestuurder weet dan dat bepaalde aandeelhouders hem steunen.

Dit kan leiden tot situaties waarin slecht presterende bestuurders lastig te vervangen zijn.

Commissarissen kunnen hun positie via stemafspraken veiligstellen. Dat beïnvloedt het toezicht op het bestuur.

Een commissaris die zijn benoeming aan bepaalde aandeelhouders te danken heeft, is mogelijk minder onafhankelijk.

Verhouding tot de aandeelhoudersovereenkomst

Stemovereenkomsten werken anders dan bepalingen in een aandeelhoudersovereenkomst. De aandeelhoudersovereenkomst bindt alleen de ondertekenaars, terwijl stemovereenkomsten direct effect hebben in de algemene vergadering.

Als de statuten en aandeelhoudersovereenkomst tegenstrijdige bepalingen bevatten, gelden de statuten voor de vennootschap. De contractuele afspraken blijven onderling geldig.

Een aandeelhoudersovereenkomst kan stemovereenkomsten bevatten, maar ook andere afspraken. Denk aan drag-along en tag-along rechten bij verkoop van aandelen.

Bij conflicten tussen beide instrumenten ontstaan juridische problemen. Aandeelhouders beroepen zich dan op verschillende regels.

Dit maakt de machtsverhoudingen vaag en kan tot flinke discussies leiden.

Beperkingen en risico’s van stemovereenkomsten buiten de statuten

Stemovereenkomsten buiten de statuten kunnen nietig zijn als ze botsen met de wet of de goede zeden. Het handhaven van deze afspraken blijkt in de praktijk lastig, want ze hebben geen directe werking binnen de vennootschap.

Nietigheid en onverbindendheid

Stemovereenkomsten kunnen nietig zijn als ze fundamentele rechtsprincipes schenden. De rechtbank kan een stemovereenkomst nietig verklaren als die de openbare orde of goede zeden schaadt.

Afspraken die aandeelhouders verplichten om mee te werken aan illegale besluiten zijn automatisch nietig. Dat geldt ook voor afspraken die het ondernemingsrecht ondermijnen.

De volgende situaties leiden tot nietigheid:

• Stemafspraken die wettelijke bepalingen overtreden
• Overeenkomsten tegen de openbare orde
• Afspraken die de goede zeden schenden
• Contracten die het vennootschapsbelang ernstig schaden

Misbruik van stemrecht kan ook tot nietigheid leiden. Aandeelhouders mogen hun stemrecht niet gebruiken op een manier die tot maatschappelijk onacceptabele gevolgen leidt.

Strijd met statuten of wet

Stemovereenkomsten die conflicteren met de statuten geven problemen. De Hoge Raad vindt dat stemafspraken het wettelijke stemrecht niet aantasten, maar ze kunnen wel botsen met wat in de statuten staat.

Dwingendrechtelijke bepalingen in het ondernemingsrecht kun je niet met een contract omzeilen. Stemovereenkomsten die dat toch proberen, zijn ongeldig.

Belangrijke conflictgebieden zijn:

• Benoemingsprocedures voor bestuurders
• Besluitvormingsprocessen
• Quorumvereisten
• Meerderheidsregels

Statutaire bepalingen gaan altijd voor op contractuele afspraken tussen aandeelhouders. Je kunt met een stemovereenkomst de statutaire procedures niet vervangen.

De rechtbank kijkt altijd of een stemovereenkomst binnen de wettelijke kaders van het ondernemingsrecht past.

Uitvoering en handhaving van afspraken

Stemovereenkomsten werken niet direct binnen de vennootschap zelf. Een aandeelhouder kan gewoon tegen zijn contractuele verplichting stemmen, zonder dat dit de geldigheid van zijn stem beïnvloedt.

Handhaving loopt via het contractenrecht, niet via het vennootschapsrecht. De benadeelde partij moet dan een civiele procedure starten om naleving af te dwingen.

Mogelijke rechtsmiddelen zijn:

• Dwangsommen voor toekomstige naleving
• Schadevergoeding bij contractbreuk
• Specifieke nakoming via de rechtbank
• Ontbinding van de overeenkomst

Bewijs van contractbreuk is soms lastig te leveren. Je moet het stemgedrag in vergaderingen goed documenteren als je juridische stappen wilt nemen.

De kosten van handhaving kunnen flink oplopen. Procedures bij de rechtbank vragen om juridische bijstand en kunnen behoorlijk lang duren.

Praktische voorbeelden en aandachtspunten bij het opstellen

Stemovereenkomsten lossen vaak heel concrete problemen op, zoals patstellingen of samenwerking tussen bedrijven. Een zorgvuldige opstelling voorkomt juridische ellende en zorgt dat afspraken tussen aandeelhouders ook echt afdwingbaar zijn.

Patstellingen en bindend advies van derden

Het klassieke Wennex-arrest laat zien hoe aandeelhouders patstellingen kunnen oplossen. Van Neck en Wennekes hadden elk 50% van de aandelen en maakten een overeenkomst voor bindend advies bij stemgelijkheid.

De afspraak werkte zo:

• Bij staking van stemmen werd een commissie van drie personen aangewezen
• Deze commissie bracht bindend advies uit over geschilpunten
• Aandeelhouders spraken af dit advies te volgen in de vergadering

Moderne toepassingen zijn breed. Aandeelhouders kunnen afspraken maken over benoeming van bestuurders, vaststelling van de jaarrekening of winstverdeling.

Een praktisch voorbeeld: twee partners in een 50/50 joint venture spreken af dat bij onenigheid over winstverdeling een externe accountant beslist. Zo voorkom je blokkades in de bestuursvergadering.

Voordelen van bindend advies:

• Snelle oplossing van geschillen
• Expertise van een neutrale derde partij
• Continuïteit van de bedrijfsvoering

Joint ventures en samenwerking

Joint ventures hebben vaak complexe stemregelingen nodig. Aandeelhouders willen invloed houden over strategische beslissingen terwijl ze samenwerken.

Typische afspraken zijn vetorechten bij belangrijke besluiten. Een aandeelhouder met 30% kan bijvoorbeeld instemmingsrecht krijgen bij bestuurswisselingen of grote investeringen.

Stemovereenkomsten regelen ook operationele zaken. Partijen spreken af wie bestuurders mag voordragen, hoe winsten worden verdeeld en wanneer unanimiteit vereist is.

Praktijkvoorbeeld: IT-bedrijf A en telecombedrijf B starten samen een joint venture voor cloudservices. Ze spreken af:

• A levert de technische bestuurder
• B benoemt de commerciële bestuurder
• Beide partijen hebben vetorecht over budgetten boven €500.000

Dit soort overeenkomst staat buiten de statuten, maar bindt partijen contractueel. De bestuursvergadering werkt hierdoor soepeler binnen de afgesproken kaders.

Checklist voor een rechtsgeldige stemovereenkomst

Een zorgvuldige opstelling voorkomt juridische problemen. De volgende punten zijn essentieel voor een geldige overeenkomst:

Inhoudelijke vereisten:

• Omschrijf het stemgedrag per onderwerp duidelijk.

• Leg concrete procedures vast voor geschillen.

• Bepaal de termijn en de opzegmogelijkheden.

• Zet sancties bij niet-nakoming op papier.

Juridische grenzen respecteren:

• Maak geen afspraken die de wet of statuten schenden.

• Vermijd situaties van misbruik van recht.

• Controleer of alles in lijn is met goede zeden en openbare orde.

Praktische werkbaarheid blijft belangrijk. Maak onderscheid tussen verschillende soorten besluiten.

Routinezaken, zoals het vaststellen van de jaarrekening, kun je anders behandelen dan strategische keuzes.

Afdwingbaarheid bereik je met heldere sancties. Dwangsommen zijn gebruikelijk.

Weet wel dat de stem geldig blijft, ook als iemand het contract schendt.

Veelgestelde Vragen

Stemovereenkomsten buiten de statuten roepen veel juridische vragen op. Mensen vragen zich af hoe bindend ze zijn, wat de gevolgen zijn, en of ze wel rechtmatig zijn.

De Nederlandse rechtspraak geeft gelukkig wat houvast over de geldigheid van zulke afspraken en de risico’s die eraan kleven.

Zijn afspraken buiten de statuten juridisch bindend voor aandeelhouders?

Ja, stemovereenkomsten buiten de statuten zijn bindend tussen aandeelhouders. Het Wennex-arrest uit 1944 liet zien dat aandeelhouders contractueel mogen afspreken hoe ze hun stemrecht gebruiken.

Toch werken deze afspraken niet rechtstreeks in de vennootschap. Een aandeelhouder kan dus tegen de afspraak in stemmen, zonder dat die stem ongeldig wordt.

Als iemand zich niet aan de afspraak houdt, kan de benadeelde partij schadevergoeding of nakoming eisen via de rechter.

Hoe verhouden informele stemafspraken zich tot het Nederlandse vennootschapsrecht?

Informele stemafspraken zijn toegestaan, zolang ze niet botsen met de wet, statuten of goede zeden. Het vennootschapsrecht erkent het eigen belang van aandeelhouders bij hun stemrecht.

De Hoge Raad vindt dat aandeelhouders vrij zijn om onderling af te spreken hoe ze stemmen. Dit recht mag alleen niet uitmonden in misbruik of tot maatschappelijk onacceptabele gevolgen leiden.

Informele afspraken hebben dezelfde juridische status als formele overeenkomsten. Bij geschillen over mondelinge afspraken loop je wel sneller tegen bewijsproblemen aan.

Kan het niet naleven van stemovereenkomsten leiden tot bestuurdersaansprakelijkheid?

Bestuurders zijn niet direct aansprakelijk als aandeelhouders stemovereenkomsten schenden. De afspraken bestaan tussen aandeelhouders, niet met het bestuur.

Toch kunnen bestuurders wel aansprakelijk worden als ze wisten van de stemovereenkomst en bewust meewerkten aan de schending. Je moet dan wel aantonen dat ze echt betrokken waren bij de contractbreuk.

Bestuurders moeten oppassen met advies over stemovereenkomsten. Fout advies over de geldigheid kan tot aansprakelijkheid leiden.

Wat zijn de mogelijke gevolgen van stemovereenkomsten die in strijd zijn met de statuten?

Stemovereenkomsten die botsen met de statuten kunnen door de rechter nietig worden verklaard. Die kijkt of de afspraak de wettelijke regeling doorkruist.

Nietige stemovereenkomsten hebben geen rechtsgevolg tussen partijen. Aandeelhouders kunnen dan geen nakoming eisen.

Soms verklaart de rechter alleen bepaalde onderdelen nietig, terwijl de rest geldig blijft. Dat hangt af van de precieze bepalingen en hun samenhang.

Welke rol spelen stemovereenkomsten bij conflicten binnen een vennootschap?

Stemovereenkomsten kunnen conflicten voorkomen door van tevoren duidelijkheid te geven over besluitvorming. Ze zijn vooral handig bij gelijke aandelenverhoudingen, waar patstellingen dreigen.

Bij ruzie kunnen stemovereenkomsten juist nieuwe conflicten veroorzaken. Aandeelhouders kunnen elkaar voor de rechter slepen wegens contractbreuk.

Bindend advies, zoals in het Wennex-arrest, biedt een alternatief voor rechtszaken. Je kunt zulke mechanismen opnemen in stemovereenkomsten.

Hoe dient men om te gaan met tegenstrijdigheden tussen stemovereenkomsten en aandeelhoudersovereenkomsten?

Bij tegenstrijdigheden tussen deze overeenkomsten gelden de algemene regels van het contractenrecht. Vaak krijgt de meest specifieke bepaling voorrang.

Als partijen later een nieuwe overeenkomst sluiten, kunnen ze eerdere afspraken aanpassen. Maar daarvoor moeten alle betrokkenen het eens zijn.

Zonder die consensus blijven beide overeenkomsten gewoon naast elkaar bestaan.

Rechters kijken per situatie welke bepaling voorgaat. Ze letten vooral op wat de partijen precies bedoelden en hoe de verschillende afspraken op elkaar aansluiten.