De verspreiding van het coronavirus COVID-19 (‘coronavirus’) raakt steeds meer Nederlandse ondernemers, zeker nu steeds strengere maatregelen worden genomen om nog meer besmettingen met het coronavirus te voorkomen. Een veel voorkomend probleem is dan ook dat de productie en het transport van producten op een laag pitje staat. Ook in de dienstverlenende sector is er op het moment geen normale doorgang van de levering van diensten. Bedrijven zijn genoodzaakt om maatregelen te nemen om zoveel als mogelijk te voorkomen dat het eigen personeel besmet raakt met het coronavirus. Dit brengt confronterende, maar vaak onvermijdelijke situaties met zich mee zoals bijvoorbeeld het geval dat een toeleverancier niet meer in staat is om de gevraagde producten te leveren en als gevolg daarvan zijn afnemer zijn eigen verplichtingen richting de afnemers ook niet meer na kan komen. Ondernemers vragen zich dan ook terecht af welke gevolgen het coronavirus heeft voor de (niet-)nakoming van contractuele verplichtingen.

Overeenkomst

Het uitgangspunt in het Nederlandse contractenrecht is dat afspraken moeten worden nagekomen, zoals de Latijnse uitdrukking luidt: ‘pacta sunt servanda’. Wordt een verbintenis niet nagekomen, dan kunnen daar diverse gevolgen aan verbonden zijn. Een belangrijk gevolg van het niet-nakomen van een overeenkomst is het ontstaan van een schadevergoedingsverplichting. Uit artikel 6:74 van het Burgerlijk Wetboek (‘’BW’’) volgt dat de partij die tekortschiet in de nakoming van zijn verbintenis, verplicht is om de schade te vergoeden die daardoor is ontstaan. Wel is vereist dat de tekortkoming van een partij toerekenbaar is. Een tekortkoming in de nakoming die toerekenbaar is, wordt ook wel wanprestatie genoemd. Andere mogelijke gevolgen zijn een beroep op nakoming door de andere partij, opschorting van de verplichtingen van de wederpartij of ontbinding van de overeenkomst.

Overmacht

Van overmacht, ook wel ‘force majeure’ genoemd, is sprake wanneer een tekortkoming in de nakoming niet aan een partij kan worden toegerekend. Dit is volgens artikel 6:75 BW het geval indien een tekortkoming niet te wijten is aan zijn schuld, noch krachtens wet, rechtshandeling of in het verkeer geldende opvatting voor zijn rekening komt. Van de partij die in overmacht verkeert kan in beginsel geen nakoming en schadevergoeding worden verlangd. In overeenkomsten geldt vaak een uitgebreidere definitie van overmacht dan die volgens artikel 6:75 BW.

Verhindering

Het gaat in overmachtssituaties aldus om een tekortkoming die bestaat uit een verhindering om een verbintenis na te komen. Let op: niet iedere verhindering kan leiden tot een geslaagd beroep op overmacht. Van doorslaggevende betekenis is vooral of de verhindering dermate ernstig is dat nakoming voor de desbetreffende partij onmogelijk moet worden geacht. Overigens geldt dat niet alleen de absolute onmogelijkheid om na te komen overmacht oplevert. Ook bij zogenaamde relatieve onmogelijkheid kan sprake zijn van overmacht. Bij relatieve onmogelijkheid is een partij fysiek nog wel in staat om na te komen, maar is nakoming zo nadelig dat het in redelijkheid niet van de partij kan worden gevergd. Of in een concreet geval sprake is van overmacht, is afhankelijk van de omstandigheden van het geval. De vraag of de huidige verspreiding van het coronavirus een beroep op overmacht rechtvaardigt, is dan ook niet eenduidig te beantwoorden. Het simpele feit dat nakoming door het coronavirus lastiger of duurder is, rechtvaardigt een beroep op een overmachtsclausule vaak niet. Een belangrijk aandachtspunt is voorts de verplichting van de partij die met overmacht wordt geconfronteerd, om maatregelen te nemen teneinde de gevolgen van de situatie zo veel mogelijk beperkt te houden; zijn er alternatieve mogelijkheden om de verplichtingen na te komen? Kan de fabrikant bijvoorbeeld gebruikmaken van andere basisgrondstoffen?

Of het Coronavirus kwalificeert als overmacht, hangt helemaal af van de formulering van de overmachtsclausule in het contract of de algemene voorwaarden. Partijen bij een overeenkomst kunnen namelijk zelf bepalen welke omstandigheden overmacht opleveren en kunnen deze dus ook zelf beperken. Vaak worden stakingen, weersomstandigheden, oorlogen of natuurrampen, maar ook transportproblemen ten gevolge van een tekort van transportmiddelen en overheidsmaatregelen genoemd in overmachtsclausules. Soms wordt ook een algemene omschrijving gebruikt zoals: “alle van buiten komende oorzaken waarop het bedrijf geen invloed heeft “. Of ziektes, epidemieën en pandemieën onder dit soort algemene definities kunnen worden geschaard, is geen uitgemaakte zaak. Voor Corona lijkt ons dit, gezien de buitengewone ernst en omvang van deze crisis, echter wel in meerdere omstandigheden verdedigbaar.

Overmachtsclausule

Veel overeenkomsten en algemene voorwaarden bevatten een regeling over overmacht. Wat in deze regeling is opgenomen, kan de beoordeling of er sprake is van overmacht beïnvloeden. Ook kan in een regeling worden opgenomen wat de gevolgen van een overmachtssituatie zijn en hoe partijen moeten omgaan met een dreigende overmachtssituatie. De gevolgen kunnen nogal variëren. Hieronder wordt een opsomming gegeven van de meest voorkomende gevolgen:

Vervallen van aansprakelijkheid voor de gevolgen van de niet-nakoming;
Het recht op volledige opschorting van contractuele verplichtingen;
Opnieuw in onderhandeling treden over de contractvoorwaarden;
Uitstel van de termijn tot nakoming (of levering);
De verplichting om eventuele schade zoveel mogelijk te beperken;
Het recht om de overeenkomst te beëindigen door één of beide partijen.

Een belangrijk advies is dan ook om in uw contract of algemene voorwaarden een goede regeling op te nemen voor overmacht die is afgestemd op uw onderneming. Daarin moet geregeld zijn wanneer er sprake is van overmacht en wat dat betekent voor de verplichtingen over en weer tussen partijen. En wat betekent dit voor het voortbestaan van het contract? Het al dan niet een beroep kunnen doen op overmacht kan namelijk grote gevolgen hebben voor uw bedrijf.

Let op: als u nu – ten tijde van de coronacrisis – een contract afsluit kunt u géén beroep meer doen op overmacht of onvoorziene omstandigheden. U zult dan specifiek voor deze situatie iets moeten vastleggen in een ‘corona-bepaling’.

Let op: controleer ook of u bepaalde garanties heeft afgegeven in uw contract. Als dat het geval is, zal een beroep op overmacht wellicht niet slagen.

Geen overmachtsclausule

Als er geen schriftelijke afspraken zijn gemaakt of een overmachtsclausule ontbreekt, valt u terug op het toepasselijk recht. Dat kan Nederlands recht zijn, maar bijvoorbeeld ook het recht van het land waar de wederpartij gevestigd is. Als Nederlands recht van toepassing is verklaard, hangt de vraag of sprake is van overmacht af van de specifieke omstandigheden van het geval. Indien u geen beroep kunt doen op overmacht, kunt u mogelijk alsnog niet aansprakelijk gesteld worden indien u een exoneratieclausule heeft opgenomen.

Onvoorziene omstandigheden

Als u geen beroep kunt doen op een overmachtsclausule, is een beroep op onvoorziene omstandigheden wellicht nog het proberen waard. Het moet daarbij gaan om omstandigheden die op het moment van sluiten van de overeenkomst nog in de toekomst lagen en die dusdanig zijn dat de wederpartij van degene die herziening van de overeenkomst verlangt, naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid ongewijzigde instandhouding niet mag verwachten. De rechter dient zich daarbij echter terughoudend op te stellen. Slechts bij hoge uitzondering kan een contract wegens onvoorziene omstandigheden worden aangetast. Of het Coronavirus kwalificeert als een onvoorziene omstandigheid hangt wederom af van alle omstandigheden van het geval.

Risico op schade verkleinen en preventief handelen

Nu de gevolgen van het coronavirus steeds omvangrijker worden en ook steeds meer voelbaar, is het verstandig om uw contracten na te lopen om uw rechten en verplichtingen ten opzichte van uw contractspartijen te kunnen bepalen. Het risico op schade kan voorts verkleind worden door de volgende stappen te ondernemen:

Check zelf of laat door een deskundige checken of in het contract een overmachtsclausule is opgenomen, of het coronavirus als overmacht kwalificeert en wat de rechtsgevolgen van een beroep op overmacht zijn;
Informeer de wederpartij tijdig over de vertraging (vaak is in contracten een termijn opgenomen waarbinnen melding van de overmacht moet worden gedaan) of vraag aan de leverancier om een inschatting te maken van de gevolgen en de duur van de overmachtssituatie;
Ga eventueel op zoek naar een alternatieve wijze om alsnog aan het contract te kunnen voldoen indien de schade die anders te ontstaat té groot is;
Check of de schade eventueel onder de dekking van een verzekering valt;
Ga na of het verstandig is om op korte termijn nieuwe overeenkomsten aan te gaan gelet op het coronavirus.
Neem bij het aangaan van nieuwe contracten een overmacht-bepaling op die voor uw specifieke bedrijfsactiviteiten “corona-proof” en werkbaar is.

Meer informatie

Heeft u vragen over of u een beroep kunt doen op overmacht vanwege het Coronavirus en/of uw contracten in dat kader voldoende bescherming bieden, dan helpen wij u graag. Neem contact op met één van onze advocaten.