Als de vader niet in staat is om voor een kind te zorgen en het op te voeden, of een kind ernstig in zijn of haar ontwikkeling wordt bedreigd, dan kan beëindiging van het ouderlijk gezag volgen. In een aantal gevallen kan mediation of andere maatschappelijke hulpverlening uitkomst bieden, maar als dat niet lukt is het beëindigen van het ouderlijk gezag een logische keuze. Onder welke voorwaarden kan het gezag van de vader worden ontnomen? Voordat we deze vraag kunnen beantwoorden moeten we eerst weten wat het ouderlijk gezag precies is en wat het inhoudt.
Wat is ouderlijk gezag?
Wanneer u gezag heeft over een kind, betekent dat dat u belangrijke beslissingen mag maken die het kind aangaan. Dit betreft bijvoorbeeld de schoolkeuze en beslissingen over de verzorging en opvoeding. Ook bent u tot een bepaalde leeftijd aansprakelijk voor eventuele schade die uw kind aanricht. Bij gezamenlijk gezag gaan beide ouders over het opvoeden en verzorgen van het kind. Indien slechts een van de ouders het gezag heeft, spreken we van eenhoofdig gezag.
Bij de geboorte van een kind is de moeder automatisch belast met het gezag over het kind. Indien de moeder is getrouwd of een geregistreerd partnerschap heeft, is de vader ook vanaf de geboorte gezaghebbend. In de gevallen waarin de ouders niet gehuwd zijn of een geregistreerd partnerschap hebben, heeft de vader niet automatisch gezag. Dit moet dan worden aangevraagd met toestemming van de moeder.
Let op: Ouderlijk gezag staat los van of de vader het kind heeft erkend. Hier is vaak veel verwarring over. Zie hiervoor onze andere blog ‘Erkenning en ouderlijk gezag: de verschillen uitgelegd’.
Ouderlijk gezag vader weigeren
Indien de moeder niet wil dat de vader via toestemming het gezag over het kind verkrijgt, kan de moeder weigeren deze toestemming te verlenen. De vader heeft in dit geval enkel nog de mogelijkheid om het gezag te verkrijgen via de rechter. Deze zal dan zelf een advocaat in de arme moeten nemen om toestemming te vragen bij de rechter.
Let op! De Eerste Kamer heeft op dinsdag 22 maart 2022 ingestemd met het wetsvoorstel waarmee ook ongehuwde partners bij erkenning van hun kind het wettelijke gezamenlijke gezag kunnen krijgen. Ongehuwden en niet-geregistreerde partners zullen bij de inwerkingtreding van deze wet automatisch belast zijn met het gezamenlijk gezag bij de erkenning van het kind. Deze wet is echter tot nu toe nog niet in werking getreden.
Wanneer eindigt het ouderlijk gezag?
Het ouderlijk gezag eindigt in de volgende gevallen:
- Wanneer het kind de leeftijd van 18 jaar heeft bereikt. Het kind is daarmee officieel volwassen en mag zelf de belangrijke beslissingen nemen;
- Als het kind het huwelijk instapt voordat het 18 jaar wordt. Hiervoor is een speciale toestemming nodig, omdat het kind door het huwelijk meerderjarig voor de wet raakt;
- Wanneer een kind van 16 of 17 jaar oud een alleenstaande moeder wordt en de rechter een verzoek honoreert om haar meerderjarig te verklaren.
- Door een ontheffing of ontzetting uit het ouderlijk gezag van een of meerdere kinderen.
Ouderlijk gezag vader ontnemen
Wil de moeder het gezag van de vader ontnemen? Dan dient hiertoe een verzoekschriftprocedure te worden gestart bij de rechtbank. Bij het beoordelen van de situatie is voor de rechter vooral van belang of de wijziging in het belang is van het kind. In principe hanteert de rechter daartoe het zogenaamde ‘klemcriterium‘. De rechter heeft veel vrijheid om een belangenafweging te maken. De toetsing van het criterium bestaat uit twee onderdelen:
- er een onaanvaardbaar risico is dat het kind klem of verloren zou raken tussen de ouders en niet te verwachten is dat hierin binnen afzienbare tijd voldoende verbetering zou komen, of
- wijziging van het gezag anderszins in het belang van het kind noodzakelijk is.
Tot deze maatregel wordt in beginsels slechts overgegaan bij voor het kind zeer schadelijke situaties. Hierbij kunt u denken aan één of meer van de volgende gedragingen:
- Schadelijk/strafbaar gedrag naar of in het bijzijn van het kind;
- Schadelijk/strafbaar gedrag op ex-partnerniveau. Gedrag dat ervoor zorgt dat redelijkerwijs van de andere gezag dragend ouder niet (meer) kan worden verwacht dat deze nog in overleg treedt met de schadelijke ouder;
- Het vertragen of (ongemotiveerd) blokkeren van voor het kind belangrijke beslissingen. Het onbereikbaar zijn voor overleg of ‘onvindbaar’ zijn;
- Gedrag dat het kind in een loyaliteitsconflict dringt;
- Weigeren van hulpverlening voor ouders onderling en/of voor het kind.
Is beëindiging van het gezag definitief?
Beëindiging van het gezag is normaal gesproken definitief en betreft geen tijdelijke maatregel. Maar als de omstandigheden zijn gewijzigd, kan de vader die het gezag is kwijtgeraakt aan de rechtbank vragen om zijn in gezag te “herstellen”. Natuurlijk moet dan wel worden aangetoond dat de vader die dat verzoek doet, inmiddels wél in staat is om de verantwoordelijkheid voor verzorging en opvoeding (duurzaam) te dragen.
Rechtspraak
In de rechtspraak komt het weinig voor dat de vader het ouderlijk gezag wordt ontnomen of ontzegd. Slechte communicatie tussen de ouders, lijkt niet langer doorslaggevend. We zien ook steeds vaker dat zelfs wanneer er geen contact meer is tussen het kind en de andere ouder, de rechter toch het ouderlijk gezag in stand laat; om deze ‘laatste binding’ niet door te snijden. Houdt de vader zich aan gewone omgangsvormen en is deze tot overleg bereid en beschikbaar, dan is een verzoek tot eenhoofdig gezag weinig kansrijk. Is er daarentegen voldoende bewijs jegens de vader, omtrent schadelijke gebeurtenissen waaruit blijkt dat de gezamenlijke ouderlijke verantwoordelijkheid niet functioneert, dan is een verzoek een stuk succesvoller.
Conclusie
Een slechte verstandhouding tussen ouders is niet voldoende om het ouderlijk gezag van de vader te ontnemen. Pas als er sprake is van een situatie waarbij de kinderen klem of verloren raken tussen de ouders en hier niet op korte termijn verbetering in optreedt, ligt een gezag wijziging voor de hand.
Wil een moeder een gezag wijziging, dan is het belangrijk hoe zij deze procedure inleidt. De rechter zal ook kijken naar haar inbreng in de situatie en welke acties zij zelf heeft ondernomen om het ouderlijk gezag wel te laten functioneren.
Heeft u naar aanleiding van dit artikel nog vragen? Neem dan vrijblijvend contact op met onze familierechtadvocaten. Wij adviseren en begeleiden u graag.
