Inleiding
Ouderlijk gezag is een essentieel onderdeel van het familierecht en bepaalt wie verantwoordelijk is voor de opvoeding en verzorging van een minderjarig kind. Dit gezag kan door één ouder (eenhoofdig gezag) of door beide ouders gezamenlijk (gezamenlijk ouderlijk gezag) worden uitgeoefend. Het ouderlijk gezag geeft ouders het recht en de plicht om belangrijke beslissingen te nemen over het leven van hun kind, zoals de keuze van school, medische zorg en dagelijkse verzorging. In sommige situaties kan het nodig zijn om het gezag te wijzigen, bijvoorbeeld als samenwerking tussen de ouders niet meer mogelijk is of als het belang van het kind in het geding is. In dit artikel bespreken we de verschillende vormen van ouderlijk gezag, de procedure voor het aanvragen van eenhoofdig gezag en de gevolgen die een wijziging van het gezag met zich meebrengt.
Soorten Ouderlijk Gezag
Ouderlijk gezag kan op verschillende manieren worden uitgeoefend, afhankelijk van de situatie van de ouders en het kind. De twee belangrijkste vormen zijn gezamenlijk ouderlijk gezag en eenhoofdig ouderlijk gezag. Gezamenlijk ouderlijk gezag betekent dat beide ouders samen verantwoordelijk zijn voor de opvoeding en verzorging van het kind. Dit houdt in dat zij samen beslissingen moeten nemen over belangrijke zaken zoals school, medische zorg en de woonplaats van het kind. Samenwerking en overleg zijn hierbij essentieel. Eenhoofdig ouderlijk gezag betekent dat slechts één ouder het gezag heeft en daarmee alle beslissingen over het kind mag nemen. Dit kan voorkomen in situaties waarin samenwerking tussen ouders niet mogelijk is of schadelijk is voor het kind. Het is een ingrijpende maatregel die alleen door de rechter wordt toegekend als dit in het belang van het kind is.
Ouderlijk gezag vader weigeren
Indien de moeder niet wil dat de vader via toestemming het gezag over het kind verkrijgt, kan de moeder weigeren deze toestemming te verlenen. De vader heeft in dit geval enkel nog de mogelijkheid om het gezag te verkrijgen via de rechter. In deze procedure is het inschakelen van een advocaat verplicht; het is dus verplicht om een advocaat in te schakelen. De vader kan de rechter vragen om het gezag toe te kennen. Let op! De Eerste Kamer heeft op dinsdag 22 maart 2022 ingestemd met het wetsvoorstel waarmee ook ongehuwde partners bij erkenning van hun kind het wettelijke gezamenlijke gezag kunnen krijgen. Ongehuwden en niet-geregistreerde partners zullen bij de inwerkingtreding van deze wet automatisch belast zijn met het gezamenlijk gezag bij de erkenning van het kind. Deze wet is echter tot nu toe nog niet in werking getreden.
Wanneer eindigt het ouderlijk gezag?
Het ouderlijk gezag over het minderjarige kind eindigt in de volgende gevallen:
- Wanneer het minderjarige kind de leeftijd van 18 jaar heeft bereikt. Het kind is daarmee officieel volwassen en mag zelf de belangrijke beslissingen nemen;
- Als het minderjarige kind het huwelijk instapt voordat het 18 jaar wordt. Hiervoor is een speciale toestemming nodig, omdat het kind door het huwelijk meerderjarig voor de wet raakt;
- Wanneer een minderjarig kind van 16 of 17 jaar oud een alleenstaande moeder wordt en de rechter een verzoek honoreert om haar meerderjarig te verklaren. De beslissing van de rechter om het kind meerderjarig te verklaren heeft belangrijke gevolgen voor haar rechten en plichten;
- Door een ontheffing of ontzetting uit het ouderlijk gezag van een of meerdere minderjarige kinderen. Het gevolg van deze maatregel is dat het gezag van de ouder eindigt en het kind onder toezicht of voogdij van een ander kan komen te staan. De beslissing tot beëindiging van het gezag heeft ingrijpende gevolgen voor zowel de ouder als het minderjarige kind.
Ouderlijk gezag vader ontnemen
Wil de moeder het gezag van de vader ontnemen? Dan dient hiertoe een verzoekschriftprocedure te worden gestart bij de rechtbank. Bij het beoordelen van de situatie is voor de rechter vooral van belang of de wijziging in het belang is van het kind. In principe hanteert de rechter daartoe het zogenaamde ‘klemcriterium‘. De rechter heeft veel vrijheid om een belangenafweging te maken. De toetsing van het criterium bestaat uit twee onderdelen:
- er een onaanvaardbaar risico is dat het kind klem of verloren zou raken tussen de ouders en niet te verwachten is dat hierin binnen afzienbare tijd voldoende verbetering zou komen, of
- wijziging van het gezag anderszins in het belang van het kind noodzakelijk is.
Het ontnemen van gezag is een gezagsbeëindigende maatregel. Dit betekent dat één ouder het ouderlijk gezag verliest. De gevolgen hiervan zijn groot: de ouder die het gezag verliest, mag niet langer belangrijke beslissingen nemen over het kind, zoals de keuze voor een school. Toch kan de ex partner na het verlies van gezag nog bepaalde rechten behouden, bijvoorbeeld recht op omgang of het betalen/ontvangen van alimentatie. De Raad voor de Kinderbescherming en het Openbaar Ministerie kunnen de rechter adviseren of zelf verzoeken om een gezagsbeëindigende maatregel, vooral als de veiligheid van het kind in het geding is. Kinderbescherming is vaak betrokken bij het beoordelen van de situatie en het adviseren over de beste oplossing voor het kind. In sommige gevallen wordt ook de mening van het kind meegenomen in de procedure. Voordat zwaardere maatregelen zoals ondertoezichtstelling of gezagsbeëindiging worden overwogen, krijgt het kind meestal eerst hulp of ondersteuning, bijvoorbeeld via het CJG of een sociaal wijkteam. Onder bepaalde omstandigheden kan het in het belang van het kind zijn dat slechts één ouder het gezag heeft (één ouder), bijvoorbeeld als samenwerking tussen de ouders onmogelijk is geworden. Tot deze maatregel wordt in beginsels slechts overgegaan bij voor het kind zeer schadelijke situaties. Hierbij kunt u denken aan één of meer van de volgende gedragingen:
- Schadelijk/strafbaar gedrag naar of in het bijzijn van het kind;
- Schadelijk/strafbaar gedrag op ex-partnerniveau. Gedrag dat ervoor zorgt dat redelijkerwijs van de andere gezag dragend ouder niet (meer) kan worden verwacht dat deze nog in overleg treedt met de schadelijke ouder;
- Het vertragen of (ongemotiveerd) blokkeren van voor het kind belangrijke beslissingen. Het onbereikbaar zijn voor overleg of ‘onvindbaar’ zijn;
- Gedrag dat het kind in een loyaliteitsconflict dringt;
- Weigeren van hulpverlening voor ouders onderling en/of voor het kind.
Is beëindiging van het gezag definitief?
Beëindiging van het gezag is normaal gesproken definitief en betreft geen tijdelijke maatregel. Maar als de omstandigheden zijn gewijzigd, kan de vader die het gezag is kwijtgeraakt aan de rechtbank vragen om zijn in gezag te “herstellen”. Natuurlijk moet dan wel worden aangetoond dat de vader die dat verzoek doet, inmiddels wél in staat is om de verantwoordelijkheid voor verzorging en opvoeding (duurzaam) te dragen.
Advocaat verplicht
Wanneer u een verzoek tot eenhoofdig gezag wilt indienen, is het wettelijk verplicht om een advocaat in te schakelen. De advocaat zal namens u het verzoek bij de rechtbank indienen en u begeleiden gedurende de hele procedure. Het is van groot belang om een advocaat te kiezen die gespecialiseerd is in familierecht en ruime ervaring heeft met zaken rondom ouderlijk gezag. Zo weet u zeker dat uw belangen en die van uw kind goed worden behartigd. De advocaat zal u adviseren over de beste aanpak, u ondersteunen bij het verzamelen van bewijs en u vertegenwoordigen tijdens de zitting. Daarnaast kan de advocaat bemiddelen tussen u en de andere ouder, met als doel een oplossing te vinden die in het belang van het kind is. Zonder advocaat is het niet mogelijk om een verzoek tot eenhoofdig gezag bij de rechtbank in te dienen.
Gevolgen wijziging gezag
Een wijziging in het ouderlijk gezag heeft ingrijpende gevolgen voor zowel de ouders als het kind. Als een ouder het gezag verliest, mag deze ouder geen belangrijke beslissingen meer nemen over de opvoeding, verzorging en ontwikkeling van het kind. Denk hierbij aan keuzes over school, medische behandelingen en de dagelijkse verzorging. De ouder zonder gezag blijft wel verplicht om bij te dragen aan de opvoeding en verzorging van het kind, bijvoorbeeld via alimentatie, maar heeft geen zeggenschap meer over de grote lijnen van het leven van het kind. Voor het kind kan een wijziging in het gezag ook grote impact hebben, omdat het contact en de betrokkenheid van de ouder zonder gezag kan veranderen. De rechter zal bij een verzoek tot eenhoofdig gezag altijd het belang van het kind centraal stellen en alleen een wijziging toewijzen als dit noodzakelijk is voor het welzijn en de ontwikkeling van het kind. Het is daarom belangrijk om goed na te denken over de gevolgen van een wijziging in het gezag en hierover advies in te winnen bij een gespecialiseerde advocaat.
Rechtspraak
In de rechtspraak komt het weinig voor dat de vader het ouderlijk gezag wordt ontnomen of ontzegd. Slechte communicatie tussen de ouders, lijkt niet langer doorslaggevend. We zien ook steeds vaker dat zelfs wanneer er geen contact meer is tussen het kind en de andere ouder, de rechter toch het ouderlijk gezag in stand laat; om deze ‘laatste binding’ niet door te snijden. Houdt de vader zich aan gewone omgangsvormen en is deze tot overleg bereid en beschikbaar, dan is een verzoek tot eenhoofdig gezag weinig kansrijk. Is er daarentegen voldoende bewijs jegens de vader, omtrent schadelijke gebeurtenissen waaruit blijkt dat de gezamenlijke ouderlijke verantwoordelijkheid niet functioneert, dan is een verzoek een stuk succesvoller.
Conclusie
Een slechte verstandhouding tussen ouders is niet voldoende om het ouderlijk gezag van de vader te ontnemen. Pas als er sprake is van een situatie waarbij de kinderen klem of verloren raken tussen de ouders en hier niet op korte termijn verbetering in optreedt, ligt een gezag wijziging voor de hand. Wil een moeder een gezag wijziging, dan is het belangrijk hoe zij deze procedure inleidt. De rechter zal ook kijken naar haar inbreng in de situatie en welke acties zij zelf heeft ondernomen om het ouderlijk gezag wel te laten functioneren. Heeft u naar aanleiding van dit artikel nog vragen? Neem dan vrijblijvend op met onze familierechtadvocaten. Wij adviseren en begeleiden u graag.
