Precontractuele aansprakelijkheid: Rechten, verplichtingen en risico’s

Precontractuele aansprakelijkheid ontstaat als een partij tijdens onderhandelingen vóór het sluiten van een contract niet zorgvuldig handelt.

Wie in de precontractuele fase verkeerde informatie verstrekt of de onderhandelingen onrechtmatig afbreekt, kan aansprakelijk worden gesteld.

Dit betekent dat fouten in deze fase soms tot schadevergoeding leiden, zelfs als er uiteindelijk geen contract tot stand komt.

De wet bepaalt sinds januari 2023 dat partijen niet zomaar zonder gevolgen afspraken kunnen maken, onderhandelen en vervolgens zonder goede reden stoppen.

Hierdoor moeten onderhandelingen met meer zorgvuldigheid en eerlijkheid verlopen—en dat is eigenlijk ook wel logisch, toch?

De balans tussen contractvrijheid en de plicht tot goede trouw blijft hier het uitgangspunt.

Het is voor iedereen die bij onderhandelingen betrokken is slim om goed na te denken over hoe je informatie deelt en wanneer je besluit om gesprekken te beëindigen.

Onzorgvuldig gedrag kan duur uitpakken, zelfs vóórdat je een contract hebt getekend.

Wat is precontractuele aansprakelijkheid?

Precontractuele aansprakelijkheid ontstaat in de fase waarin partijen nog onderhandelen, maar nog geen contract hebben gesloten.

Het draait vooral om de regels voor het gedrag van partijen tijdens deze onderhandelingen, en om de grenzen die de wet stelt aan het afbreken van gesprekken en de gevolgen daarvan.

Definitie en juridisch kader

Precontractuele aansprakelijkheid betekent dat een partij schadeplichtig kan zijn als zij tijdens de onderhandelingsfase onredelijk handelt.

Dus als iemand gesprekken onterecht en vroegtijdig afbreekt, kan de andere partij recht hebben op schadevergoeding.

Het juridische kader draait om redelijkheid en billijkheid.

Partijen mogen hun eigen belangen nastreven, maar moeten ook rekening houden met elkaars belangen.

Bij overtreding kan een schadevergoedingsplicht ontstaan.

Onderscheid tussen precontractuele en contractuele fase

De precontractuele fase is de periode van onderhandelingen zonder definitieve overeenkomst.

De contractuele fase begint zodra partijen een geldige overeenkomst sluiten, met aanbod en aanvaarding.

In de precontractuele fase mag je nog stoppen met onderhandelen, maar als je dat onaanvaardbaar doet, kun je aansprakelijk worden gehouden.

In de contractuele fase ontstaan rechten en verplichtingen die bij niet-nakoming tot contractuele aansprakelijkheid leiden.

Toepassing in het Nederlandse recht

In Nederland is precontractuele aansprakelijkheid vooral gebaseerd op het burgerlijk recht en de regels van redelijkheid en billijkheid.

De rechter kijkt naar de omstandigheden van het geval om te beoordelen of het afbreken van onderhandelingen echt onaanvaardbaar is.

Belangrijke criteria zijn of de niet-afbrekende partij mocht vertrouwen op het tot stand komen van een contract en of de afbrekende partij onrechtmatig handelde.

Alleen in uitzonderlijke gevallen ontstaat er een schadevergoedingsplicht; de rechter past deze vorm van aansprakelijkheid terughoudend toe.

De precontractuele fase: Proces en aandachtspunten

Deze fase draait om het zorgvuldig voeren van onderhandelingen.

Partijen wisselen wensen en voorwaarden uit en verkennen of er ruimte is voor een overeenkomst.

Intenties en opties spelen een rol bij het bepalen van rechten en plichten voordat er een formeel contract ligt.

Start van onderhandelingen

Onderhandelingen starten meestal met het verkennen van de mogelijkheden.

Partijen bespreken hun wensen, doelen en voorwaarden; in deze fase bouw je vertrouwen op, maar er is nog geen bindend contract.

Het is belangrijk dat partijen zich hier gedragen volgens redelijkheid en billijkheid.

Ze moeten rekening houden met elkaars gerechtvaardigde belangen en kunnen niet zomaar zonder gevolgen de onderhandeling afbreken.

Als een partij onderhandelingen zonder geldige reden stopt, kan dit leiden tot aansprakelijkheid, vooral als de andere partij mocht vertrouwen dat er een overeenkomst zou komen.

Invloed van intentieverklaringen

Intentieverklaringen laten zien hoe partijen over een mogelijke overeenkomst denken, maar zijn meestal niet juridisch bindend.

Ze geven wel richting aan het onderhandelingsproces.

Toch kunnen deze verklaringen een zekere verplichting scheppen.

Als je bijvoorbeeld in een intentieovereenkomst belooft te blijven onderhandelen, ontstaat er misschien een plicht om dat ook echt te doen.

Dit voorkomt dat partijen zonder zwaarwegende reden ineens stoppen met onderhandelen.

Intentieverklaringen zorgen zo voor meer duidelijkheid en stabiliteit in de precontractuele fase, zonder meteen een definitief contract te vormen.

Gebruik van opties in de precontractuele fase

Een optie is het recht om binnen een bepaalde periode een overeenkomst te sluiten.

Dit geeft zekerheid over het voornemen, zonder dat je direct alle contractuele verplichtingen aangaat.

Opties bieden in deze fase flexibiliteit.

De houder mag later besluiten, terwijl de andere partij aan die periode vastzit.

Door opties te gebruiken, wordt het vooraf duidelijk onder welke voorwaarden een overeenkomst mogelijk is.

Hierdoor verklein je het risico op voortijdig afbreken van onderhandelingen en mogelijke aansprakelijkheid.

Beëindiging van onderhandelingen en aansprakelijkheid

Het afbreken van onderhandelingen kan tot aansprakelijkheid leiden als je bepaalde voorwaarden negeert.

De kern draait vaak om het gerechtvaardigd vertrouwen dat een partij wekt en hoe onaanvaardbaar het beëindigen van de onderhandelingen wordt gezien.

Rechterlijke uitspraken laten zien wanneer aansprakelijkheid daadwerkelijk ontstaat.

Gerechtvaardigd vertrouwen van partijen

Gerechtvaardigd vertrouwen ontstaat als een partij tijdens de onderhandelingen duidelijke signalen afgeeft dat er een overeenkomst komt.

Dat vertrouwen moet wel redelijk zijn.

Als je bijvoorbeeld afspraken over belangrijke punten hebt gemaakt, mag de andere partij verwachten dat je de onderhandelingen afrondt.

Stopt een partij ineens zonder goede reden, dan kan dat het vertrouwen schaden.

Dit kan leiden tot precontractuele aansprakelijkheid, omdat de andere partij schade lijdt door het wegvallen van de verwachting op een contract.

Het vertrouwen moet wel duidelijk en specifiek zijn; vage intenties zijn niet genoeg.

Beoordeling van onaanvaardbare afbreking

Je mag onderhandelingen stoppen, maar het mag niet onaanvaardbaar zijn volgens redelijkheid en billijkheid.

De rechter kijkt naar dingen als de duur van de onderhandelingen, de gemaakte kosten en de verwachtingen van de partijen.

Een afbreking is bijvoorbeeld onaanvaardbaar als iemand niet serieus heeft onderhandeld, partijen tegen elkaar heeft uitgespeeld of belangrijke informatie heeft achtergehouden.

Als je op tijd communiceert over het afzien van een overeenkomst, kun je voorkomen dat de afbreking als onaanvaardbaar wordt gezien.

Jurisprudentie en praktijkvoorbeelden

Rechters leggen niet snel schadevergoeding op bij het afbreken van onderhandelingen. Alleen als de andere partij aantoonbaar vertrouwde op het sluiten van een overeenkomst en daardoor schade leed, maken ze soms een uitzondering.

In de praktijk vergoeden partijen vaak gemaakte kosten, zoals advies- of onderzoekskosten. Schadevergoeding voor gederfde winst zie je zelden voorkomen.

Uit de praktijk blijkt dat concrete afspraken en duidelijke communicatie echt helpen om conflicten te voorkomen.

Rol van redelijkheid en billijkheid bij precontractuele aansprakelijkheid

Precontractuele aansprakelijkheid draait vooral om het gedrag van partijen tijdens onderhandelingen. De rechter kijkt naar redelijkheid en billijkheid: wat mochten partijen redelijkerwijs van elkaar verwachten?

Toetsingsmaatstaven

Redelijkheid en billijkheid zijn het vertrekpunt bij het beoordelen van handelen in de precontractuele fase. Je mag onderhandelingen in principe vrij stoppen.

Vooral in het begin van de onderhandelingen heeft stoppen meestal geen gevolgen. Maar als de andere partij kosten heeft gemaakt of onterecht vertrouwde op het slagen van de onderhandelingen, wordt het anders.

Dan kan de rechter zwaarder wegen of iemand aansprakelijk is. Ze kijken naar gerechtvaardigd vertrouwen en onvoorziene omstandigheden.

Belangenafweging tussen partijen

Iedereen mag zijn eigen belangen nastreven, maar je moet ook rekening houden met de belangen van de ander. Gewoon manipuleren, niet serieus onderhandelen of kandidaten tegen elkaar uitspelen, dat kan niet zomaar.

Wie zich onaanvaardbaar gedraagt, kan precontractueel aansprakelijk worden gehouden. Bescherming tegen misbruik van vertrouwen speelt een grote rol.

De rechter kijkt ook of het stoppen van onderhandelingen wel terecht was, bijvoorbeeld bij onvoorziene omstandigheden buiten iemands schuld om.

Schadevergoeding bij precontractuele aansprakelijkheid

Precontractuele aansprakelijkheid kan tot verschillende soorten schade leiden. Wat je precies vergoed krijgt, hangt af van het soort schade en hoe je die berekent.

Vertrouwen in de onderhandelingen en gemaakte kosten zijn hierbij doorslaggevend.

Soorten schade en vergoeding

Schade bestaat meestal uit verliezen die direct te maken hebben met de onderhandelingen. Denk aan advies- of onderzoekskosten die voor niets zijn gemaakt door het vroegtijdig stoppen.

Uitgaven die je sowieso had gemaakt, krijg je niet terug. Alleen als iemand er echt op mocht vertrouwen dat de overeenkomst sowieso zou komen, kan gederfde winst soms meetellen.

Alleen schade die aantoonbaar door de fout is ontstaan, komt voor vergoeding in aanmerking.

Berekening van schadevergoeding

Je begint met het vaststellen van directe en gevolgschade. Directe schade zijn de daadwerkelijk gemaakte en nutteloos geworden kosten.

Als het vertrouwen werd gewekt dat het contract zeker zou komen, kan de vergoeding ook uit gederfde winst bestaan. Artikel 5.17 BW vraagt om dit mee te wegen.

Alleen schade die je redelijkerwijs kunt aantonen, komt in aanmerking. Gewone kosten die je sowieso had gemaakt, vallen buiten de vergoeding.

Praktische tips en literatuur

Precontractuele aansprakelijkheid vraagt om een goede voorbereiding en inzicht in de risico’s. Duidelijke afspraken en kennis van de juridische kaders kunnen veel ellende voorkomen.

Er zijn trouwens genoeg bronnen om je verder te verdiepen.

Aandachtspunten voor het voorkomen van aansprakelijkheid

Duidelijkheid vooraf is echt belangrijk. Leg tijdens de precontractuele fase vast dat onderhandelingen vrijblijvend zijn.

Dat kan bijvoorbeeld met een Letter of Intent (LOI) waarin je afspreekt dat er pas een overeenkomst is als beide partijen tekenen.

Wees eerlijk over je intenties. Onderhandel je met het idee dat er een overeenkomst komt, wees daar dan open over.

Misleid je de ander of stop je onverwacht zonder goede reden, dan kun je aansprakelijk worden gesteld.

Registreer gemaakte kosten en inspanningen goed. Dat maakt discussies over schadevergoeding later een stuk overzichtelijker.

Soms is het slim om een clausule op te nemen dat kosten deels worden vergoed als onderhandelingen zonder goede reden stoppen.

Aanbevolen boeken en bronnen

Wil je echt de diepte in? Er zijn diverse boeken over precontractuele aansprakelijkheid. “Contractenrecht in Praktijk” is zo’n klassieker.

Jurisprudentie en artikelen van Nederlandse rechtspraak geven ook veel inzicht. Vooral uitspraken van de Hoge Raad over het stoppen van onderhandelingen zijn de moeite waard.

Online vind je juridisch-blogs en gespecialiseerde publicaties die actuele ontwikkelingen en praktische tips bieden. Combineer literatuur met praktijkervaring voor een steviger begrip van dit lastige onderwerp.

Frequently Asked Questions

Precontractuele aansprakelijkheid draait om eerlijk en zorgvuldig onderhandelen. Je moet informatie delen, redelijkheid tonen en onrechtmatig afbreken voorkomen.

Dit bepaalt de rechten, plichten en mogelijke gevolgen in de precontractuele fase.

Wat houdt precontractuele goede trouw in het Nederlandse verbintenissenrecht in?

Precontractuele goede trouw betekent dat je eerlijk en zorgvuldig onderhandelt. Je mag de ander niet misleiden en je houdt je aan de redelijke verwachtingen die uit de onderhandelingspositie volgen.

Welke verplichtingen hebben partijen tijdens de onderhandelingsfase?

Partijen moeten alle relevante informatie delen die nodig is om het contract goed te beoordelen. Je gaat respectvol met elkaar om en houdt geen belangrijke feiten achter.

Wat zijn de gevolgen van het onrechtmatig afbreken van onderhandelingen?

Onrechtmatig afbreken kan leiden tot een schadeplicht. De benadeelde partij kan compensatie eisen om terug te keren naar de situatie van vóór de onderhandelingen of voor gemiste voordelen als het vertrouwen was gewekt dat het contract er zeker zou komen.

Hoe wordt schade berekend bij precontractuele aansprakelijkheid?

De schade wordt berekend op basis van het verlies doordat het contract niet tot stand komt. Dit kan een terugplaatsing zijn of het verlies van verwachte voordelen uit het niet afgesloten contract.

Op welke wijze kan men zich indekken tegen precontractuele aansprakelijkheid?

Je kunt een precontractueel document, zoals een LOI, tekenen waarin staat dat onderhandelingen geen garantie op een overeenkomst geven. Zo beperk je de aansprakelijkheid als de gesprekken toch niks opleveren.

Welke rol speelt redelijkheid en billijkheid bij het beoordelen van precontractuele aansprakelijkheid?

Redelijkheid en billijkheid zijn eigenlijk de graadmeter om te zien of iemand netjes en eerlijk heeft gehandeld. Je kijkt dus echt of een partij zorgvuldig genoeg was en of ze eerlijk met de situatie omgingen.

Deze normen bepalen of je iemand aansprakelijk mag stellen als diegene zijn informatieplicht of zorgvuldigheidsplicht niet nakomt. Het draait uiteindelijk om de vraag: had je dit van elkaar mogen verwachten?