De hardship clausule volgens Nederlands recht: uitleg en toepassing

Contractpartijen in Nederland krijgen steeds vaker te maken met onvoorziene omstandigheden die hun overeenkomsten onder druk zetten.

Economische crisis, pandemieën of andere externe factoren kunnen het oorspronkelijke contractuele evenwicht flink verstoren.

Een hardship clausule onder Nederlands recht geeft partijen een uitweg als onvoorziene omstandigheden de uitvoering extreem lastig maken, en sluit aan bij artikel 6:258 BW uit het Burgerlijk Wetboek.

Deze clausules, overgewaaid uit de Anglo-Amerikaanse rechtstraditie, duiken steeds vaker op in Nederlandse contracten.

Het opstellen van een goede hardship clausule vraagt om zorgvuldigheid.

Een slordige formulering kan ertoe leiden dat noch de clausule noch artikel 6:258 BW bescherming biedt.

Hieronder vind je het juridische kader, voorbeelden uit de praktijk en wat je vooral niet moet vergeten als je zo’n clausule wilt opnemen.

Wat is een hardship clausule onder Nederlands recht?

Een hardship clausule is een afspraak in een contract die partijen beschermt tegen onvoorziene omstandigheden die het evenwicht verstoren.

De clausule komt oorspronkelijk uit het Anglo-Amerikaanse recht, maar Nederlandse contracten nemen ‘m steeds vaker over.

Definitie en kenmerken van de hardshipclausule

Met een hardship clausule spreken partijen af dat ze gaan overleggen als er abnormale omstandigheden ontstaan.

Zo hoeft niemand een overeenkomst ongewijzigd uit te voeren als dat inmiddels oneerlijk of buiten proportie zwaar is geworden.

Belangrijke kenmerken van een hardship clausule:

• Bescherming tegen flinke wijzigingen in omstandigheden
• Verplichting tot overleg en onderhandeling
• Mogelijkheid om contractvoorwaarden aan te passen
• Alternatief voor het helemaal ontbinden van het contract

De clausule gaat spelen als het evenwicht in het contract wegvalt door gebeurtenissen die partijen niet zagen aankomen toen ze tekenden.

Denk aan economische crises, pandemieën of andere grote ontwikkelingen.

Herkomst en internationale context

De hardship clausule is een uitvinding uit de Anglo-Amerikaanse rechtstraditie.

In het Engelse recht leidt een beroep op het leerstuk “frustration” eigenlijk altijd tot volledige ontbinding van het contract, en dat lukt zelden.

Nederlandse partijen nemen hardship clausules over door die internationale invloed.

Onder Nederlands recht kunnen ze ook artikel 6:258 BW gebruiken als er onvoorziene omstandigheden zijn.

Voordelen van hardship clausules in internationale context:

• Buitenlandse contractpartijen herkennen de clausule
• Meer flexibiliteit bij aanpassen van contracten
• Voorkomt conflicten
• Behoudt de relatie tussen partijen

Vooral als het toepasselijke recht geen regeling voor onvoorziene omstandigheden kent, biedt de clausule uitkomst.

Verschil tussen hardheidsclausule en hardshipclausule

Een hardheidsclausule vind je terug in wetgeving en geeft overheidsorganen ruimte om af te wijken van strenge regels.

Zo’n clausule voorkomt dat rechtspersonen onbedoeld in de knel komen door onredelijke gevolgen.

Een hardshipclausule is juist een afspraak tussen private partijen, en gaat over hoe zij omgaan met onvoorziene omstandigheden die het contract raken.

Belangrijkste verschillen:

Beide clausules hebben als doel om onredelijke gevolgen door onvoorziene omstandigheden te voorkomen, maar de manier waarop verschilt flink.

Juridisch kader: artikel 6:258 BW

Artikel 6:258 BW vormt de wettelijke basis voor het aanpassen van contracten als er echt iets onverwachts gebeurt.

Een hardshipclausule kan de toepassing van dit artikel beïnvloeden, want partijen moeten vaak eerst samen onderhandelen.

Toepassing van artikel 6:258 BW bij onvoorziene omstandigheden

Artikel 6:258 BW geeft partijen het recht om wijziging of ontbinding van een contract te vragen als er iets onverwachts gebeurt.

De rechter grijpt alleen in als het echt niet redelijk is om het contract ongewijzigd te houden.

De eisen zijn streng: de omstandigheden moeten echt onvoorzien zijn op het moment van tekenen.

Rechters zijn meestal terughoudend bij het toewijzen van verzoeken om een contract te wijzigen.

Professionele partijen moeten marktrisico’s in hun contracten verwerken, dus voor bedrijven is een beroep op artikel 6:258 BW extra lastig.

Het artikel geldt voor:

• Wederkerige overeenkomsten
• Niet-wederkerige obligatoire overeenkomsten
• Alle soorten contracten eigenlijk

Verhouding tussen de hardshipclausule en artikel 6:258 BW

Een hardshipclausule beperkt de ruimte van artikel 6:258 BW doordat partijen eerst met elkaar in gesprek moeten.

Die clausule werkt als een soort voorportaal naar het wettelijke regime.

Als er een hardshipclausule in het contract staat, moeten partijen eerst proberen tot een oplossing te komen.

Lukt dat niet, dan kunnen ze alsnog naar de rechter stappen op basis van artikel 6:258 BW.

Door zo’n clausule op te nemen, laten partijen zien dat ze het risico op onverwachte omstandigheden erkennen.

Ze maken zo de toepassing van artikel 6:258 BW concreter en voorspelbaarder.

Beoordeling door de rechter

De rechter heeft een wijzigingsbevoegdheid als artikel 6:258 BW wordt ingeroepen.

Hij kan contractbepalingen aanpassen, of het contract (deels) ontbinden.

De rechter mag niet uit zichzelf contracten wijzigen; er moet altijd een verzoek van een van de partijen zijn.

Hij kijkt goed of de omstandigheden voor rekening komen van degene die zich erop beroept.

Artikel 6:258 BW geldt niet als de omstandigheden volgens de aard van het contract voor risico van de verzoeker komen.

Een hardshipclausule kan de rechterlijke beoordeling beïnvloeden.

Het laat zien dat partijen zelf bepaalde risico’s hebben voorzien en geregeld.

Rechters beoordelen elk geval los, met de redelijkheid en billijkheid in het achterhoofd.

Opname van een hardshipclausule in contracten

Een goede hardshipclausule vraagt om duidelijke taal en concrete afspraken over wanneer heronderhandeling verplicht is.

De clausule moet precies aangeven welke omstandigheden tot overleg leiden en hoe dat overleg eruitziet.

Belang van duidelijke formulering

Een hardshipclausule moet precies aangeven wanneer partijen verplicht zijn te heronderhandelen. Vage bewoordingen zorgen al snel voor discussies over de toepassing.

De clausule moet concrete voorwaarden bevatten. Denk aan duidelijke drempelwaarden voor kostenstijgingen of heldere omschrijvingen van externe factoren.

Voorbeelden van duidelijke triggers zijn:

• Kostenstijgingen van meer dan 20% door energieprijzen
• Nieuwe wet- en regelgeving die directe impact heeft
• Import- of exportrestricties door overheden

Partijen moeten vooraf bepalen wat ze onder “wezenlijke wijziging in omstandigheden” verstaan. Zo voorkom je eindeloze discussies achteraf.

Veelvoorkomende bepalingen in commerciële contracten

Commerciële contracten bevatten vaak standaardelementen in hardshipclausules. Deze regelen hoe partijen het heronderhandelen aanpakken.

Veel gebruikte bepalingen zijn:

• Notificatieplicht: Partij moet schriftelijk melden binnen een bepaalde termijn
• Bewijs van hardship: Je moet gewijzigde omstandigheden kunnen aantonen
• Termijnen: Er geldt meestal een vaste periode voor heronderhandelingen (30-90 dagen)
• Goede trouw: Partijen moeten serieus en constructief onderhandelen

Vaak staat er een escalatieprocedure in. Meestal begint dat met onderhandelingen, daarna volgt mediation en als laatste eventueel arbitrage.

Sommige contracten hebben automatische aanpassingsmechanismen. Die koppelen prijzen bijvoorbeeld aan externe indexen of kostenfactoren.

Heronderhandeling en wijziging van overeenkomsten

Het heronderhandelingsproces start zodra een partij hardship inroept. De andere partij moet dan meewerken aan constructieve gesprekken.

Meestal verloopt het proces zo:

1. Schriftelijke notificatie van hardship
2. Overleg binnen de afgesproken termijn
3. Zoeken naar een aangepaste uitvoering
4. Vastleggen van wijzigingen in het contract

Partijen moeten goede trouw tonen tijdens de onderhandelingen. Dat betekent echt proberen tot een oplossing te komen.

Lukt het niet, dan kunnen partijen zich beroepen op artikel 6:258 BW. De rechter kan het contract wijzigen of zelfs ontbinden.

Praktische toepassing en relevante voorbeelden

Een hardshipclausule krijgt pas echt betekenis als partijen een beroep doen op artikel 6:258 BW. Rechters kijken dan naar de concrete situatie en beoordelen streng of de contractuele bepalingen standhouden.

Wanneer kan een beroep op de hardshipclausule worden gedaan?

Je kunt een beroep doen op de hardshipclausule als onvoorziene omstandigheden het contractueel evenwicht flink verstoren. De rechter let vooral op drie dingen:

Timing van de omstandigheden:

• De omstandigheden moeten ná het sluiten van het contract zijn ontstaan
• Partijen konden dit redelijkerwijs niet voorzien bij het afsluiten

Ernst van de verstoring:

• Het contract moet onredelijk bezwarend zijn geworden
• De prestatie is onevenredig zwaar geworden ten opzichte van de oorspronkelijke afspraak

Causaal verband:

• De gewijzigde omstandigheden moeten direct verband houden met de contractuele problemen
• Er moet een helder oorzaak-gevolg verband zijn

Rechters passen artikel 6:258 BW heel terughoudend toe. Niet elke kostenstijging of marktschommeling rechtvaardigt een aanpassing van het contract.

Uitleg aan de hand van de Haviltex-maatstaf

Nederlandse rechters gebruiken de Haviltex-maatstaf om hardshipclausules uit te leggen. Ze kijken naar wat partijen redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten.

Contractsuitleg volgens Haviltex:

• De exacte bewoordingen van het contract
• De omstandigheden waaronder het contract tot stand kwam
• Maatschappelijke opvattingen over contractuele verhoudingen

Specifieke aandachtspunten bij hardshipclausules:

• Hoe precies hebben partijen de clausule geformuleerd?
• Welke risico’s wilden partijen wel of juist niet dragen?
• Sluit de uitleg aan bij de bedoelingen van beide partijen?

Een slecht geformuleerde hardshipclausule kan artikel 6:258 BW buitenspel zetten. Dan blijft er geen ruimte over om het contract aan te passen als het tegenzit.

Recente praktijkvoorbeelden (zoals de coronacrisis)

De coronacrisis bracht veel discussie over hardshipclausules. Bedrijven konden hun contracten soms niet meer nakomen door de lockdowns.

Coronagerelateerde gevallen:

• Huurcontracten van winkels die verplicht dicht moesten
• Leveringscontracten met internationale transportproblemen
• Evenementencontracten die geannuleerd werden

Andere praktijkvoorbeelden:

• Extreme stijging van grondstofprijzen in bouwcontracten
• Energiecrisis en oplopende kosten
• Lange termijn leveringsovereenkomsten tijdens economische crises

Rechters deden uiteenlopende uitspraken over corona-gerelateerde hardship. Soms werd een contract aangepast, soms bleef alles bij het oude. Het hangt allemaal af van de details van de zaak.

Belangrijke overwegingen in de jurisprudentie:

• Was corona in 2020 echt onvoorzienbaar?
• Hebben partijen onderling afspraken gemaakt over risico’s?
• Hoe zwaar is de schade voor beide partijen?

Risico’s en aandachtspunten voor contractspartijen

Wie een hardshipclausule verkeerd gebruikt, kan in Nederland flinke juridische en financiële problemen krijgen. Je moet dus echt goed opletten als je deze clausule inroept en zorgen dat je misbruik voorkomt.

Risico’s van het onterecht inroepen van een hardshipclausule

Als je onterecht een hardshipclausule inroept, loop je verschillende juridische risico’s. Nederlandse rechters kijken streng of er echt sprake is van onvoorziene omstandigheden.

Contractbreuk en schadevergoeding zijn de grootste risico’s. Schort je zonder goede reden de uitvoering op, dan pleeg je wanprestatie. Dat kan leiden tot schadeclaims.

Professionele partijen in Nederland moeten marktrisico’s inschatten. Rechters verwachten dat ervaren ondernemers normale prijsschommelingen meenemen in hun contracten.

Reputatieschade ligt op de loer als je herhaaldelijk onterecht hardship inroept. Zakelijke partners verliezen dan hun vertrouwen, en toekomstige onderhandelingen worden lastiger.

De bewijslast ligt bij degene die een beroep doet op hardship. Je moet aantonen dat de omstandigheden echt onvoorzien waren en de prestatie buitensporig bezwarend maken.

Strategieën om misbruik te voorkomen

Contractspartijen kunnen allerlei maatregelen nemen om misbruik van hardshipclausules te beperken. Een duidelijke definitie van wat hardship precies inhoudt, is eigenlijk onmisbaar.

Het is slim om vooraf vast te leggen welke situaties hardship rechtvaardigen:

• Extreme prijsstijgingen (bijvoorbeeld meer dan 50%)
• Nieuwe wet- en regelgeving
• Import- en exportrestricties
• Force majeure gebeurtenissen

Objectieve criteria maken het beoordelen van hardship claims een stuk duidelijker. Door drempelwaarden te bepalen, voorkom je eindeloze discussies achteraf.

Een goede-trouw bepaling dwingt partijen om redelijk te blijven tijdens heronderhandelingen. Zo voorkom je dat iemand de onderhandelingen gebruikt om er oneerlijk beter van te worden.

Tijdslimieten voor het inroepen van hardship zijn ook belangrijk. Partijen moeten binnen een bepaalde periode na het ontstaan van de omstandigheden in actie komen.

Neem je een mediation clausule op, dan voorkom je vaak een hoop ellende. Partijen proberen dan eerst samen tot een oplossing te komen voordat ze naar de rechter stappen.

Trends en ontwikkelingen in het Nederlandse recht

De Nederlandse rechtspraak beweegt voorzichtig richting een andere toepassing van onvoorziene omstandigheden. Rechters kijken kritischer naar hoe partijen hardshipclausules formuleren.

Belangrijke ontwikkelingen:

• Strengere eisen aan de bewijslast bij een beroep op artikel 6:258 BW
• Meer aandacht voor de relatie tussen hardshipclausules en wettelijke bescherming
• Duidelijkere criteria voor het vaststellen van wezenlijke wijzigingen

De coronacrisis bracht meer rechtszaken over hardshipclausules op gang. Partijen beroepen zich nu vaker op gewijzigde omstandigheden.

Nederlandse rechtbanken vragen om betere motivering van claims. Ze kijken strenger of partijen de risico’s hadden kunnen voorzien.

De precieze formulering van hardshipclausules wordt steeds belangrijker. Onduidelijke clausules zorgen voor langere procedures en hogere kosten.

Invloed van internationale handelspraktijken

Internationale contracten bevatten steeds vaker hardshipclausules naar Engels model. Nederlandse bedrijven nemen die aanpak over in binnenlandse overeenkomsten.

Internationale invloeden:

• UNIDROIT-principes worden vaker als referentie gebruikt
• Arbitrageclausules combineren met hardshipbepalingen
• Standaard contractvormen uit de Anglo-Amerikaanse traditie

Nederlandse advocaten adviseren bedrijven om hardshipclausules op te nemen. Zo voorkom je discussies over de toepasselijkheid van artikel 6:258 BW.

De EU werkt aan harmonisatie van contractrecht. Dat kan gevolgen hebben voor hoe Nederland met hardshipclausules omgaat.

Multinationals gebruiken steeds vaker gestandaardiseerde clausules. Die trend druppelt door naar de Nederlandse contractpraktijk.

Rechters krijgen meer internationale elementen voorgeschoteld in hardshipgeschillen. Ze moeten vaker rekening houden met buitenlands recht en arbitrage.

Veelgestelde vragen

De hardshipclausule onder Nederlands recht roept vaak praktische vragen op. Denk aan toepassing, voorwaarden en juridische gevolgen. Hier vind je antwoorden op de belangrijkste vragen over hoe contractpartijen omgaan met onvoorziene omstandigheden.

Wat wordt er onder een hardship clausule verstaan in contracten volgens het Nederlands recht?

Een hardshipclausule is een bepaling in een contract die partijen beschermt als er onvoorziene omstandigheden ontstaan. Zo’n clausule verplicht partijen om opnieuw te onderhandelen als de omstandigheden veranderen.

In het Nederlandse recht komt de hardshipclausule oorspronkelijk uit de Anglo-Amerikaanse traditie. Het idee is om de gevolgen van onvoorziene omstandigheden contractueel te regelen.

Het Nederlandse equivalent vind je in artikel 6:258 van het Burgerlijk Wetboek. Dit artikel maakt contractuele aanpassing mogelijk bij onvoorziene omstandigheden.

Hoe kan een contractpartij zich beroepen op de hardship clausule bij veranderende omstandigheden?

Een partij moet eerst aantonen dat er echt sprake is van onvoorziene omstandigheden. Die moeten zijn ontstaan na het sluiten van het contract.

De partij die zich beroept op hardship, moet bewijzen dat de omstandigheden onvoorzien waren bij het aangaan van het contract. Zonder bewijs kom je nergens.

Partijen moeten tijdens onderhandelingen handelen volgens goede trouw. De Nederlandse wet verwacht dat je redelijke stappen zet om samen tot een oplossing te komen.

Welke criteria moeten er voldaan zijn om een beroep te doen op de hardship clausule in Nederland?

Er moeten onvoorziene omstandigheden zijn die pas na het sluiten van het contract zijn ontstaan. Partijen mogen deze omstandigheden niet hebben voorzien bij het aangaan van het contract.

De situatie moet zo ingrijpend zijn dat de wederpartij niet mag verwachten dat het contract ongewijzigd blijft. De rechter beoordeelt dit met redelijkheid en billijkheid in gedachten.

Nederlandse rechters hanteren een hoge drempel voor het accepteren van een beroep op onvoorziene omstandigheden. Ze vinden contractuele zekerheid erg belangrijk.

Op welke wijze wordt de redelijkheid en billijkheid toegepast bij de interpretatie van een hardship clausule?

Redelijkheid en billijkheid staan centraal in artikel 6:258 BW. Deze maatstaven bepalen of het vasthouden aan het contract onredelijk zou zijn.

Rechters kijken of het contractuele evenwicht echt uit balans is geraakt. Ze letten op de oorspronkelijke bedoeling van het contract en wat er inmiddels veranderd is.

De wet eist dat je in principe je afspraken nakomt. Alleen in uitzonderlijke gevallen mag je daarvan afwijken.

Wat zijn de mogelijke juridische gevolgen van het inroepen van een hardship clausule voor de contractuele verplichtingen?

De rechter kan het contract helemaal of deels aanpassen. Ook ontbinding van het contract is mogelijk op basis van artikel 6:258 BW.

Rechters kiezen meestal voor gedeeltelijke aanpassing in plaats van volledige ontbinding. Zo blijft zoveel mogelijk van de oorspronkelijke overeenkomst overeind.

De beslissing van de rechter kan met terugwerkende kracht gelden. Daardoor kan een eerdere contractbreuk alsnog worden goedgekeurd.

Hoe wordt het begrip ‘onvoorziene omstandigheden’ uitgelegd in relatie tot de hardship clausule in het Nederlands contractenrecht?

Onvoorziene omstandigheden zijn gebeurtenissen die partijen bij het sluiten van het contract niet echt hebben overwogen. Het draait dus niet alleen om of je iets kon voorzien, maar vooral of partijen er bewust bij stil hebben gestaan.

Soms komen er externe gebeurtenissen voorbij, zoals sancties of oorlog, die als onvoorziene omstandigheden tellen. Zeker als niemand van tevoren deze risico’s expliciet heeft besproken of vastgelegd.

De situatie moet het contractuele evenwicht echt flink verstoren. Alleen dat een prestatie lastiger of duurder wordt, is meestal niet genoeg om met succes een beroep te doen.