Vanwege een aantal geruchtmakende zaken die de afgelopen jaar voorbijkwamen, staat het zwijgrecht van verdachten weer volop in de belangstelling. Zeker bij slachtoffers en nabestaanden van strafbare feiten ligt het zwijgrecht van verdachte onder vuur, wat ook goed begrijpelijk is. Zo leidde vorig jaar het hardnekkige zwijgen van de verdachte van meerdere ‘insulinemoorden’ in verzorgingshuizen voor ouderen tot frustratie en irritatie bij de nabestaanden, die uiteraard graag willen weten wat zich daadwerkelijk heeft afgespeeld. De verdachte beriep zich ten overstaan van de rechtbank Rotterdam namelijk voortdurend op zijn zwijgrecht. Dit leidde op den duur ook tot ergernis bij de rechters die desondanks bleven proberen om de verdachte aan de praat te krijgen.
Er zijn diverse redenen waarom verdachten zich, vaak op advies van hun advocaten, beroepen op hun zwijgrecht. Dit kunnen bijvoorbeeld puur strategische of psychische redenen zijn, maar het komt ook voor dat verdachte vreest voor de gevolgen binnen het criminele milieu. Ongeacht de reden komt het zwijgrecht iedere verdachte toe. Het is namelijk een klassiek burgerrecht, sinds 1926 is vastgelegd in artikel 29 van het Wetboek van Strafvordering en derhalve dient te worden gerespecteerd. Aan dit recht ligt het beginsel ten grondslag dat de verdachte niet aan zijn eigen veroordeling hoeft mee te werken en daartoe niet kan worden gedwongen: ‘De verdachte is niet tot antwoorden verplicht.’De ingeving daarvoor vormt het verbod op foltering.
Maakt de verdachte van dit recht gebruik, dan kan hij daarmee voorkomen dat zijn verklaring als ongeloofwaardig en onbetrouwbaar wordt beschouwd, omdat het bijvoorbeeld afwijkt van hetgeen anderen hebben verklaard, dan wel van hetgeen in het dossier is opgenomen. Zwijgt verdachte in het begin en wordt zijn verklaring later binnen de andere verklaringen en het dossier gepast, dan vergroot hij daarmee de kans dat hij door de rechter zal worden geloofd. Gebruik maken van het zwijgrecht kan ook een goede strategie zijn wanneer de verdachte geen aannemelijk antwoord kan geven op de vragen van bijvoorbeeld de politie. Immers, een verklaring kan later bij de rechter altijd nog worden afgelegd.
Toch blijft deze strategie niet zonder risico’s. Daar dient de verdachte zich ook bewust van te zijn. Wordt de verdachte aangehouden en in voorarrest geplaatst, dan kan het beroep op het zwijgrecht betekenen dat er voor de politie en justitie een onderzoeksgrond blijft bestaan op basis waarvan het voorarrest voor de verdachte langer voortduurt. Het is derhalve mogelijk dat de verdachte vanwege zijn zwijgen langer in het voorarrest moet zitten dan wanneer hij wel een verklaring zou hebben afgelegd. Voorts is het mogelijk dat na een sepot van de zaak of een vrijspraak van de verdachte, bij beroep op het zwijgrecht de verdacht geen schadevergoeding wordt toegekend omdat hij het voortduren van het voorarrest aan zichzelf heeft te wijten. Een dergelijk verzoek tot schadevergoeding is op die grond in het verleden al enkele keer afgewezen.
Ook eenmaal bij de rechter blijft het zwijgen niet zonder gevolgen voor verdachte. Een rechter kan het zwijgen namelijk wel meewegen in zijn vonnis als een verdachte geen enkele openheid van zaken geeft, zowel bij de bewezenverklaring als in de strafmaat. Volgens de Hoge Raad kan het zwijgen van de verdachte zelfs bijdragen tot de veroordeling als er voldoende bewijs is en een verdachte geen nadere uitleg heeft gegeven. Immers, het zwijgen door de verdachte kan door de rechter als volgend worden begrepen en uitgelegd: ‘de verdachte heeft steeds gezwegen over zijn betrokkenheid (…) en daarmee geen verantwoordelijkheid genomen voor wat hij heeft gedaan.’ In het kader van de strafmaat kan het de verdachte zwaar worden aangerekend dat hij door zijn zwijgen geen berouw of spijt van zijn daden heeft betuigd. Of de rechters het gebruik maken van het zwijgrecht door verdachte laten meewegen in de straf die ze opleggen, hangt wel af van de persoonlijke inschatting van de rechter en kan dus per rechter verschillen.
Het gebruik maken van het zwijgrecht kan voordelen hebben voor de verdachte, maar dat is zeker niet zonder risico. Weliswaar dient het zwijgrecht van de verdachte te worden gerespecteerd. Echter, als het aankomt op een rechtszaak, laten de rechters het zwijgen van verdachten steeds meer in hun eigen nadeel meewegen. Immers, het zwijgrecht van de verdachte staat in de praktijk regelmatig op gespannen voet met de toenemende rol in het strafproces en belang van slachtoffers, nabestaanden of de maatschappij bij duidelijke antwoorden op de vragen.
Of het in uw geval verstandig is om tijdens het politieverhoor dan wel ter terechtzitting gebruik te maken van het zwijgrecht, is afhankelijk van de omstandigheden van het geval. Het is daarom belangrijk dat u contact opneemt met een strafrechtadvocaat alvorens u een beslissing omtrent het zwijgrecht neemt. De strafrechtadvocaten van Law & More zijn gespecialiseerd in het strafrecht en voorzien u graag van advies en/of bijstand. Bent u slachtoffer of de nabestaande en heeft u vragen over het zwijgrecht? Ook dan staan de advocaten van Law & More voor u klaar.
